No. 3
ZEEUWS TIJDSCHRIFT
zien wij het feit van de verscheidenheid in
geestelijke ligging der bevolking niet voorbij.
Wij weten wel, dat b.v. in Zeeuwsch-Vlaan-
deren de Rooms-Katholieke invloed niet on
derschat mag worden en dat de inwoners al
daar een grote mate van verwantschap met
de Belgische, nader de Vlaamse, levenssfeer
ten toon spreiden. Omgekeerd is het ons niet
onbekend, dat Tholen in kerkelijk en ook an
der opzicht een diepe verwantschap heeft met
de Zuid-Hollandse eilanden. Kortom wij we
ten, dat in Zeeland elke streek op haar beurt
een eigen en apart cachet vertoont. Toch
zouden wij de formulering van onze titel wil
len handhaven en wel omdat méér dan enige
andere geestelijke stroming de nadere Refor
matie diepgaande sporen in ons gewestelijk
bestaan heeft getrokken. Voorlopig volstaan
wij met deze beweging te kenschetsen als zulk
een, die de nadruk legt op de waarde van het
persoonlijke geloofsleven. Uitgaande van en
steunende op het erfgoed der Hervorming is
het een kenmerk der Zeeuwse bevolking de
verantwoordelijkheid van de mens voor het
aangezicht Gods diep te doorleven.
Wij menen, dat Zeeland daarmede een be
langrijke bijdrage heeft gegeven tot de geeste
lijke fundering van ons Nederlands volksbe
staan en moeten dit allereerst enigermate
toelichten.
3. Sedert hij op de banken der Lagere
School zat, weet een ieder onzer van de tach
tigjarige worsteling om Nederlands vrijheid.
Hoezeer de voorstelling, die in het doorsnee
schoolboek wordt gegeven, niet van eenzijdig
heid is vrij te pleiten, tóch hebben motieven
van reformatorisch belijden een belangrijke
en doorslaggevende rol in deze gespeeld.
Voeg hierbij de binnenlandse strijd om het
handhaven der reformatorische leer, dan me
nen wij te mogen zeggen, dat het Nederlandse
volk niet ten onrechte een Protestantse natie
is genoemd. 2) Dit reformatorisch, nader cal
vinistisch, karakter nu heeft in Zeeland en
dan met name op de Zeeuwse eilanden een
specifiek cachet gekregen, dat een ieder, die
zich ook maar enigszins in de geschiedenis van
onze provincie verdiept, terstond opvalt.
Door geographische, historische en psycholo
gische oorzaken is Zeeland de voedingsbodem
geworden van een uitgesproken piëtistisch ge
oriënteerd geloofsleven. Geographisch, omdat
Zeeland door het isolement een gesloten ka
rakter wist te bewaren. Historisch, omdat ons
gewest nauwe relaties onderhield met het En
gelse puritanisme en psychologisch, omdat de
volksziel als het ware gepraedisponeerd was
voor een religiositeit, waarbij de meeste na
druk viel op het innerlijk gevoel.
4. Het is nu het recht van dit piëtistisch ge
loofsleven of anders gezegd van deze Na
dere Reformatie dat tegenwoordig wordt
aangevochten. Mocht genoemde critiek juist
zijn, dan zouden wij hieruit dus moeten con
cluderen, dat de geestelijke signatuur van onze
provincie mede wordt aangevochten en zou
den wij hierboven ten onrechte hebben ge
schreven, dat de Zeeuwen een belangrijke bij
drage tot ons geestelijk volksbestaan hebben
geleverd. Wij willen in het kort zien wat van
dit alles juist mag heten.
Naar haar oorspronkelijke bedoeling, zoals
wij deze het meest zuiver in de werken van
Luther en Calvijn kunnen aantreffen, wilde de
Reformatie niets anders dan een hervorming
van kerk en geloofsleven, daarbij uitgaande
van en terugkerende tot de boodschap van de
Bijbel. Luther's zinspreuk 'Sola fide' bedoelde
allereerst een zich door het geloof in Jezus
Christus onderwerpen aan de autoriteit van
de Heilige Schrift en (dientengevolge!) een
nadrukkelijk handhaven van de persoonlijke
heilszekerheid. Eén der bezwaren tegen de (al
leen toenmalige?) kerkelijke praktijk der
Rooms-Katholieken was, dat in de religieuze
verhouding aan het menselijk aandeel een te
grote en te zelfstandige plaats werd toege
kend, waarmede de belofte van het evangelie
en de zekerheid der genade zijn ondermijnd.
De leer der rechtvaardiging van de zondaar
door het geloof alleen bedoelde uitdrukking
te geven aan het grote feit, dat het God, en
77
