No. 3
ZEEUWS TIJDSCHRIFT
leven uit de Geest" in de waarlijk schriftuur
lijke zin van het Woord. Thans haasten wij
ons er onmiddellijk aan toe te voegen, dat in
Zeeland deze reformatorische winst tot volle
geldigheid is gebracht en dat daarin o.m. de
waardevolle Zeeuwse bijdrage tot ons Neder
landse volksbestaan gezocht mag worden.
In onze provincie immers werkten mannen
als Willem Teelinck (15791629) en Bernar-
dus Smytegelt (16651739) om slechts een
elikele naam te noemen, terwijl ook de beken
de Schortinghuis (midden 18e eeuw) er grote
invloed uitoefende. 7)
Hoezeer deze en ook andere predikers on
derling verschillen, toch ligt er aan hun aller
arbeid een gemeenschappelijke doelstelling ten
grondslag en wel deze, dat zij ijverden voor
de zuiverheid van het Christelijk geloofsleven.
Vandaar ook de naam „Nadere Reformatie",
waarin het streven tot uitdrukking wordt ge
bracht de winst der Reformatie zoveel moge
lijk in stand te houden en veilig te stellen. 8)
In het piëtisme, dat een andere naam is voor
dezelfde zaak, ontmoeten wij die geloofshou
ding, welke nadruk legt op de piëteit, de eer
bied en de deemoed van de Christen jegens
zijn God en Vader in Jezus Christus, die hem
door de Heilige Geest heeft willen nodigen tot
Zijn Gemeenschap.
Wij nemen als voorbeeld persoon en werk
van Willem Teelinck, welke na een studietijd
in Engeland gedurende lange tijd als predikant
in Zeeland (o.m. te Middelburg) werkzaam is
geweest. 9) Als reactie tegen een rationalise
ring van het geloof legde hij de nadruk op
de praxis pietatis (praktijk der vroomheid).
Tegenover de verwereldlijking van de levens
wandel stelde hij de gelding van de geboden
Gods in het leven der heiligmaking. In de be
vinding verkeert de gelovige met God en kent
hij „de hemel in de ziel". Wat deze piëtistische
stroming zo uitermate belangrijk voor het
volksleven maakt is het feit, dat grote ernst
wordt gemaakt met de zedelijke zijde des ge-
loofs. Daarin werd met name het calvinisti
sche erfgoed bewaard en kwam men tot wat
men wel genoemd heeft de „innerwelthche
Askese". lü) Hiermede is bedoeld, dat men
juist in de praktijk van het dagelijkse leven
onder de leiding des Heiligen Geestes in
woord en daad de ere Gods trachtte te dienen.
Het zou ons, hoezeer het ook de moeite
waard is, te ver voeren de invloed van Tee
linck en de zijnen (o.m. zijn zonen!) als ook
van andere piëtisten breed uit te meten. Het
zij ons genoeg te constateren, dat mede aan die
invloed de Nederlander in het algemeen en
de Zeeuw in het bijzonder zijn trouw en ar
beidzaam karakter dankt. De bevindelijke
vroomheid heeft geleid tot een praktijk vol
initiatief en geestdrift op alle terreinen des le
vens. Overal stond men pal voor de „gloria
Dei"! Zö kon Nederland zijn vooraanstaande
plaats in het Europese leven verkrijgen. n)
7. In de wetenschap der theologie is vaak
een onderscheid gemaakt tussen profetische en
mystieke religie en meestal wordt hiermede
onmiddellijk een waarde-oordeel verbonden
in deze zin, dat de profetische religie de zui
verste vorm der godsdienst is, terwijl de mys
tiek dan in meerdere of mindere mate een
verbastering zou zijn. In dit verband is het
oordeel van de grote theoloog Adolf von Har-
nack symptomatisch, die meende, dat een mys
ticus, welke niet Rooms werd eigenlijk een
dilettant was. Wanneer in dit alles ook maar
een kleine kern van waarheid stak, dan zou
den wij bv. moeten ophouden met te spreken
van de Zeeuwse mystiek.
Wij blijven ons plaatsen op de bodem der
Reformatie en in het bijzonder erkennen wij,
dat in haar calvinistische vorm de meest juiste
interpretatie van het Evangelie is gegeven.
Daarom kunnen wij het gesignaleerde onder
scheid wel als typering aanvaarden, maar wij
zen dit af, wanneer het tot norm wordt ver
heven. Aan het Calvinisme zijn zonder enige
twijfel profetische trekken eigen d.w.z. het
legt nadruk, grote nadruk zelfs, op de procla
matie van de ere Gods en de verkondiging
van Zijn Wil. Maar het is en wij voor ons
zijn geneigd hierin een praerogatief van het
79
