No. 3/4
ZEEUWS TIJDSCHRIFT
deze formulering. Zouden de boeren in de toekomst niet meer rationele zakenmensen
worden? Er wordt toch altijd al dan niet romantisch gesproken over de „landbouwer, die
gehecht is aan de grond van zijn vaderen". Mr. Schlingemann meent, dat de bezwaren, die
aan deze opvatting kunnen kleven, in de praktijk wel meevallen: „De geruste landman,
wiens leven genoeg'lijk heenrolt bestaat niet meer en heeft wellicht nooit bestaan." Ont
kend kan niet worden, dat de agrarische bedrijfsvoering nog iets kan leren van de efficiente
en uitgebalanceerde economie van de industrie, maar daarvoor behoeft er geen Deltaplan te
komen. Dat gebeurt door de algemene modernisering van het leven, door telefoon, radio,
door de zeer uitgebreide voorlichting en nu ook door de televisie. Nodig is het ook, dat de
landbouwjongeren zich meer er van bewust worden, dat zij niet allemaal in het bedrijf van
hun vader kunnen komen en dat zij voor iets anders moeten studeren, zoals bijvoorbeeld in
Groningen veel voorkomt, waar slechts één zoon voor het boerenbedrijf wordt bestemd.
Maar het is de vraag of het Deltaplan in dit opzicht grote invloed uitoefent. Wellicht een
versnelling van deze moderniseringstendenzen? Misschien wordt de mechanisatie der be
drijven nog sterker bevorderd doordat tijdens de uitvoering van het Deltaplan het gebrek
aan landarbeiders groter zou kunnen worden. Misschien. Maar reeds nu bestaat er onder
agrarische jongelui belangstelling voor technisch onderwijs juist in verband met de mechani
satie van de landbouw.
VERKEER
ALGEMENE modernisering van het leven. Enkele malen is dit onderwerp tijdens de
debatten naar voren gekomen en daarbij werd er op gewezen, dat nu, op dit moment
reeds grote veranderingen in Zeeland optreden. „Dertig jaar woon ik nu in Zeeland",
zegt ds Hulsbergen „en in die tijd is er heel veel gewijzigd. Overigens merkwaardig, dat
juist onder de rook van grote steden, bijvoorbeeld tussen Utrecht en Rotterdam, er meer
bij het oude blijft dan hier".
Het doorbreken van een geografisch isolement behoeft noodzakelijkerwijs geen grote gevol
gen te hebben, maar zal veelmeer een reeds bestaande ontwikkeling versnellen. Geen plotse
linge omwenteling dus, maar een versnelde evolutie. En die evolutie begint niet met de aanleg
van de afsluitingsdammen, maar is al bezig. Er zijn allerlei zaken na de afsluiting, die deze
verhaasting in de hand werken: goedkope busdiensten bijvoorbeeld naar Rotterdam, meer
circulatie der bevolking enz. Maar nogmaals met nadruk werd er door vrijwel alle aan
wezigen op gewezen deze veranderingen zijn reeds begonnen, van binnen uit, en zullen in
de toekomst sneller, haastig misschien, verder gaan. En daarom is waakzaamheid geboden,
omdat hier niet alleen kansen het is in de aanvang van dit verslag reeds opgemerkt
maar ook gevaren liggen.
Ziehier het resultaat van enkele voorzichtige verkenningen op een uiterst moeilijk pad,
verkenningen, die tevens een poging waren om zich Zeeland voor te stellen in een toekomst,
die een opheffing van het geografisch isolement voor het eerst sinds eeuwen en eeuwen zal
brengen.
85
