ZEEUWS TIJDSCHRIFT
No. 3/4
ren 'het meest betoverde plekje van Neder
land' en waarom schrijft Clare Lennart in
haar boekje: 'Op schrijversvoeten door Ne
derland': 'En dat is dan Zeeland, die eilanden,
een wereld die nog wijd is, omdat het even
wicht er niet door duivelse snelheden is ver
stoord.'? Waarom adverteert de V.V.V. van
Knocke met de attractie: 'Knocke, dicht bij
Zeeland?' Is Zeeland een curiosum geworden
in die zeer snelle wereld van industrialisatie
en ver doorgevoerde techniek? En waarom
laat ik hier practisch kunstenaars aan het
woord of noem ik hen? Waarom kom ik niet
met uitspraken van Zeeuwen? Ten eerste haal
ik niet hoofdzakelijk Zeeuwen aan, omdat
ieder geneigd is het eigene te bewieroken. Ten
tweede zijn kunstenaars genieën en volgens
prof. Casimir moeten genieën de tijd die ko
men gaat, het eerst bemerken. Zij vinden (vol
gens prof. Casimir) het eerst de nieuwe levens
vormen die nodig zijn voor de nieuwe levens
fasen.
Welnu: welk een invloed moet een streek,
die kunstenaars zó beïnvloedt, hebben op de
bewoners! Zij toch leven in die wijde rust, die
de kunstenaars zochten, zij kennen die vrede,
het ontspannen-zijn, het niet-jachtende, het
intens verbonden zijn aan wijdheid van land
en horizon van dag tot dag. Dat uitzicht op
de 'altijd open watren' zal verloren gaan. De
Zeeuwen, die in deze wijsheid leven, zullen
na de voltooiing van het deltaplan komen te
leven in een gebied dat sterk veranderd is.
Meer gericht op industrialisatie, dichter bij de
centra van het Westen van het land.
En wat dan? Zullen de symptomen zich
herhalen die nu bij enkelen al te zien zijn?
Hier heeft U er een: Een jongen, die op een
Zeeuws dorp woonde, slaagde voor zijn Mid
delbare School-examen. Hij kreeg een beurs
en ging studeren. Na korte tijd geeft hij alles
op, studie, beurs enz. en komt terug op zijn
dorp. Men heeft niet veel fantasie nodig om
zich voor te stellen hoeveel leed er geleden
werd. Een exceptioneel geval? Ik kan er U
tientallen noemen. Het bewijst voor mij hoe
wel het geen bewijs is) dat de Zeeuwen er nog
niet aan toe zijn om zich, menselijk, over te
schakelen op het grote stadsleven.
Nu gebeurt dat wel niet in een zeer korte
tijd, maar het zal gebeuren. De Zeeuwen zul
len, door de omschakeling van hoofdzakelijk
agrarisch gebied naar industrialiserend gebied,
sterke en rake klappen krijgen. Die menselijk
heid van de Zeeuwen gaat mij aan het hart.
Meer dan de honderdduizenden die Zeeland
als recreatieoord zullen vinden? Ja, meer dan
die honderdduizenden, omdat het recreatie
oord voor dezen niet een levensvoorwaarde is,
maar een bijkomstigheid. Voor de Zeeuwen is
Zeeland een levensvoorwaarde. Als dit Zee
land in zeer snelle mate een grondige verande
ring zal ondergaan, vrees ik voor veel inner
lijks, veel menselijks van de Zeeuwen. Wat op
Schouwen-Duiveland na de ramp symptoma
tisch was, zal dan regel worden. U zoudt het
komende proces kunnen vergelijken met dat
van de emigratie. Velen die emigreerden kon
den niet op tegen de veranderende omgeving.
Men projecteert heel vaak zijn leven in de
omringende werkelijkheid en verliest met het
verloren gaan van die werkelijkheid een gees
telijk houvast. Te oordelen naar de uitingen
van de Zeeuwen, zijn ze, hoe dikwijls ook de
schijn voor het tegendeel pleit, heel vaak in
hun hart romantisch. De romantisch-aange-
legde mensen lopen het meest gevaar de snelle
verandering niet te kunnen verwerken. Gees
telijke spanningen zullen het gevolg zijn, in
nerlijke onrust. En. de natuurlijke gebie
den waar men evenwicht en rust kan her
vinden, worden een prooi van massa-recreatie.
HET is nu een kleine dertig jaar gele
den meen ik, dat in verschillende
duinen in Walcheren grote gebieden
verboden werden. Kunt U mij vrije duinen
noemen waar de bergeenden nog nestelen en
de duinviooltjes nog bloeien? Het is nog geen
tien jaar geleden dat de meeste vrije duinen in
Schouwen verboden werden. Vergroting van
het aantal bezoekers brengt als gevolg mee:
114
