Het schoorsteenstuk met het portret van Willem I
No. 5
ZEEUWS TIJDSCHRIFT
Over de wandtapijten, voorstellende de overwinningen der Zeeuwen op de Spanjaarden in 1573
door dr G. T. van Ysselsteyn
HET wandtapijt, dat van oudsher kostbaarste van alle kunstuitingen besteedde niet
Karei V bijna negentien millioen in onze waarden gerekend aan zijn befaamde serie
„de Tocht naar Tunis" komt langzamerhand weer onder de aandacht, nadat het
reeds in de 18e eeuw, gedurende de 19e eeuw geheel en eigenlijk tot aan de laatste wereld
oorlog, was verguisd geworden, versneden of onoordeelkundig gerepareerd.
Merkwaardig genoeg is de aandacht der Zeeuwen voor hun kostbaar bezit nooit verslapt.
Gedurende de tijd van het ergste verval, in de tweede helft van de 19e eeuw publiceerde Mr
J. van der Graft het nog steeds waardevolle boekje over de zeven wandbehangsels in de
twintigste eeuw liet men twee grote doeken restaureren en men denkt nu zeer ernstig over
restauratie van de overige.
De dagelijkse omgang gedurende nu vijftien maanden met de merkwaardige voorstelling
van het schoorsteenstuk, het enige werk van zeer groot formaat, dat bekend is van de be
roemde Karei van Mander, de schrijver van het Schilderboeck, is aanleiding geworden tot
deze nadere beschouwing.
HET schoorsteenstuk, dat ouderen onder
ons zich herinneren boven de schouw,
in de grote vergaderzaal van de Abdij,
vormt het sluitstuk van de serie. De zeeslagen
zijn door Hendrick Cornelisz. Vroom alle
maal in beeld gebracht, gezien van af het wa
ter, met de op de slag betrekking hebbende
kust als achtergrond en blikvanger. Het
schoorsteenstuk vat Zeelands glorie symbo
lisch samen: het portret van de Vader des
Vaderlands met veldheersstaf, gevat in een
lauwerkrans, boven een, het geheel domine
rend, enorm wapen van Zeeland, gedekt met
de grafelijke kroon, met de wapenspreuk. Aan
het wapen zijn symbolische schildhouders toe
gevoegd: een Neptunusfiguur, strijder ter zee,
de dolfijn aan zijn voeten, en een krijgsman in
volle wapenrusting, strijder te land. Een grim
mige beer kijkt er bij om een hoekje. Boven
de hoofden van deze figuren is links van de
beschouwer uit gezien, 's prinsen wapen aan
gebracht, met de wapenspreuk JE MAIN-
TIENDRAI en rechts het merkwaardige em
bleem met de spreuk SAEVIS TRANQUIL-
LVS IN VNDIS. De boorden met festoenen
van krijgstuig en vistuig vertonen de wapens
der zes stemhebbende steden: Middelburg en
Zierikzee in top, dan Goes en Tholen, Vlis-
singen en Veere onderaan. In de onderboord
staat het verklarend Latijns gedicht 2).
Het doek vormt niet alleen het sluitstuk
van de serie, het is ook het laatste geweven.
Alleen de Slag bij Bergen op Zoom is geleverd
door het befaamde atelier van Franjois Spie-
rinck te Delft in 1595. De Heren Staten von
den Spierinck te duur en gunden de andere
tapijten aan Jan de Maecht uit Brussel, die
zich inmiddels te Middelburg gevestigd had.
Zijn zoons zetten na zijn dood het bedrijf
voort, maar eerst onder toezicht van Hen-
dnck's weduwe Francijntje Obry, werd in
1603 het schoorsteenstuk opgeleverd 3)-
Welke gegevens heeft Karei van Mander
voor zijn symbolisch sluitstuk gebruikt?
Allereerst richten wij onze blikken op het
portret van Prins Willem. Het vertoont de
147
