Hax mnndfiia Jei}na£--
Stftris trmtwUns in and is.
Impia vis hau.:!: Hav amino cura j;na fedcbit, jj
lntrcpida Rex CHRlSTEmanuCdum vitafupcrftejJ
Rite tuam ut pofemi per dura pencula. legem, J
Cpmmifsum q, gregem.Sc parriarpa una tueri.
Portret van Willem I, Prins van Oranje,
gegraveerd door Henrick Goltzius, Haarlem 1581
der Conscientiën en Voorspoet, met een lau
werkrans boven het blote hoofd gehouden.
Fama verbindt de beiden. Daartussen ligt het
vergezicht over de Maasvallei, de veldtocht
van 1568 uitbeeldend, de tocht over de Maas.
"Van den tyran vermeten heb ick den slach
verwacht Die by Maestricht begraeven be-
vreesden mijn gheweldt Mijn ruyters sach
men draeven seer moedich door het veldt.",
beschrijft het Wilhelmus. Helaas, hoeveel
bloed zou er moeten vloeien voor de Zeeuwen
werkelijk hun overwinningen op de Spanjaar
den zouden kunnen vieren, in 1584 het kost
baarste bloed van al! De kop op deze prent
toont een sprekende gelijkenis met de voor
stelling, die Van Mander van de Prins geeft.
Zij hoort ongetwijfeld tot de groep-Pourbus,
hetgeen met de leeftijd van de Prins in 1568
ook overeen komt. De haardracht is dezelfde,
de houding van de linkerarm met de hand in
de zijde is dezelfde, evenals de vorm van de
No. s
gesloten plooikraag en de plooimanchetten
om de polsen. Hier draagt de Prins, zeer te
recht, de versierselen van het Gulden Vlies en
houdt hij in de hand een korte piek, een wa
pentuig, geen veldheersstaf.
De conclusie moet zijn, dat Van Mander
de beide voorstellingen heeft gebruikt en deze
heeft verwerkt tot het portret, dat het sym
bool moest zijn van de overwinning. De veld
heer heeft die bevochten, niet de staatsman.
Als veldheer heeft hij de prins afgebeeld in
jeugdig elan. Maar het toen best bekende en
best uitgewerkte portret wat de kleding be
treft, was dat van zijn kunstbroeder Goltzius.
Hij paste die evenwel weer aan, zodat de we
vers deze zouden kunnen weergeven.
Maar ook verder heeft Van Mander Golt
zius' prent goed bekeken. Het "saevis tran-
quillus in undis", het "rustig te midden der
woedende baren" heeft een verhaal ten grond
slag, dat van de vogel, die op de golven zijn
nest maakt en rustig met dat nest op de golven
mee dobbert. Op de prent van Goltzius is de
symboliek van de voorstelling duidelijker uit
gewerkt. Het portret is omgeven door een
lijst met een vignet op elke hoek. Drie er van
hebben voorstellingen uit het leven van Mozes.
De vuurkolom verlichtte hem bij nacht, de
wolk voerde hem aan bij dag, hij had de ge
geven Wet Gods te volgen. Het vierde vignet
doet dienst als Nieuw Testamentisch symbool.
Boven de woelige zee met de bergen rondom,
waarop het nest drijft, ziet men uit een wolk
een hand met een scepter en vier blazende
kinderhoofden. Goltzius verduidelijkt zijn be
doeling door de letters CHRS. Hier is een vrij
zeldzame voorstelling van de Drieëenheid ge
geven van Protestantsen huize: de arm des
Vaders, de scepter des Zoons, de vier winden
voor de Heilige Geest 8).
Dit vignet nu heeft Van Mander in het ta
pijt overgenomen, waar het 's Prinsen wapen
flankeert.
Dat na de restauratie, wanneer het tapijt
als herboren in het hart van Zeeland zal zijn
teruggekeerd gelukkig is geen van de edele
delen, die van wol zijn, door de tijd aangetast
150
