ZEEUWS TIJDSCHRIFT
No. 5
langs de huizen door enkele burgers zal ver
zorgd worden. In 1799 begint men ook voor
de kerk in de kerk te collecteren. Voordien
ging alleen een zakje rond voor de diaconie.
De Hervormde gemeente
en haar voorgangster
de Rooms-Katholieke Parochie.
SCHRIJVEND over de kerk van Brouwers
haven, mogen we niet nalaten iets te zeg
gen over de hervormde gemeente [3]. Als
de huidige kerk dateert uit de zestiende eeuw,
heeft ze maar kort als rooms-katholieke kerk
dienst gedaan. Immers, na 1572 kwam Brou
wershaven aan de zijde van de Prins met een
korte onderbreking in 15751576, toen de
Spanjaarden korte tijd terugkeerden. In 1566,
de 7e juli preekte in Schuddebeurs voor 400
toehoorders Jacob Jorissen de nieuwe leer.
Ook in Brouwershaven zal dat gevolgen heb
ben gehad. In dec. 1568 delen pastoor Arent
van Boonken en enige priesters aan het stads
bestuur mede „dat zij tot Prouffijte ende
voorderinge van Godtsdienst ende tot za-
licheyt van de gemeene poorters ende ingese-
tene derzelver stede op zeeckere sondagen,
Aposteldagen ende ander heylige dagen nijet
gedoteert sijnde binnen voorsz kercke sij sin-
gende de zeven getijden, daervan sijluyden
voor haeren kercenckendienst (zoe dat noch
tans wel behooren soude gheen loon noch re-
muneratie en sijn genietende, waerdeur het
wel gescapen es-alsoe sij totter voorsz dienste
nyet verbonden en sijn) dat denzelven dienst
zoude cesseren". Kennelijk hebben de inwoners
van Brouwershaven geen geld over voor de
dienst van de zeven getijden. Wellicht een ge
volg van de reformatorische prediking, deze
afnemende belangstelling voor dit onderdeel
van de kerkelijke dienst. De overheid van
Brouwershaven besluit „denzelven priesters tot
zeven in getale en nijet meer" tot wederop-
zeggens toe te betalen „elc die daer met sijn
choorcleet compareren sal ende anders nyet".
Uit de kerkelijke goederen zal betaald wor
den. Elk zal „voor sijnen dienste ende com
paritie naer kercklijck gebruyck ontfangen een
loot van eenen stuver te weten de metten
ante primum nocturnum finitum eenen grooten
vlaems, de misse ante epistolam inchoatam
eenen oort ende de vesperen voor magnificat
een oort". In de parochiekerk van Brouwers
haven deden dus behalve de pastoor nog
andere priesters dienst. De metten en de ves
pers waren gebedsuren, respectievelijk 's mor
gens om 6 uur en 's avonds om 6 uur.
Vermoedelijk is in of kort na 1572 de kerk
aan de „gereformeerden" gekomen. In 1574
is in Brouwershaven ds Joannes Arcerius
predikant. Bij de komst van de Spanjaarden
is hij blijkbaar gevlucht. De eerste vaste pre
dikant is Gerardus Pauli in 1577. In zijn vol
gende gemeente Scherpenisse wordt hij ge
schorst wegens dronkenschap, onkuisheid en
twistziekte. De gemeente van Brouwershaven
telde ook een groot aantal Doopsgezinden.
In 1608 vragen kerkeraad en stadsbestuur bij
de Staten van Zeeland om een tweede pre
dikantsplaats. Immers, er is veel werk in
Brouwershaven: Er zijn veel Doopsgezinden.
De predikant moet met hen disputeren. Zij
hebben twee „vermaners". Daarom moet ook
de Hervormde Gemeente een tweede voor
ganger hebben. Behalve het disputeren met
andersdenkenden, heeft hij het huisbezoek,
's Zondags zitten er tussen de 800 en 900
kerkgangers. Verder is er driemaal kerk:
's Zondags tweemaal en 's woendagsmorgens.
Tot 1818 heeft Brouwershaven twee predi
kanten gehad. Na het overlijden van ds van
Irhoven Cotius in 1818 wordt de tweede pre
dikantsplaats opgeheven.
In de negentiende eeuw kwamen in Brou
wershaven „moderne" of vrijzinnige predi
kanten, zoals overal elders in Schouwen. Als
gevolg daarvan ontstond een Gereformeerde
Kerk, die in 1945 uiteenviel in een Geref.
Kerk onderh. art. 31 en een Geref. Kerk.
Terwijl verschillende gemeenten op Schouwen
en Duiveland in het begin van deze eeuw
weer rechtzinnig werden (bijv. Zonnemaire na
het vertrek van de vrijzinnige ds Zeeman in
1904), bleef Brouwershaven vrijzinnig, even
als Ouwerkerk en Zierikzee (één predikants-
176
