No. 2
ZEEUWS TIJDSCHRIFT
Tot diep in de zestiende eeuw was de zes
hoekige stad door het Molenwater (aan de
noordwestzijde), de zeedijk (een restant van
de v.m. „Westpoort" markeert nog het vroe
gere punt van samenkomst), de Nieuwe Ha
ven of Engelse Kaai en de oostelijke stads
gracht. Rond 1580 werd een onvoltooide
citadel van Alva als „Nieuwstad" bij de stad
getrokken. De vroegere oostelijke gracht
nu binnen het stadsgebied gekomen werd
iets naar het oosten verplaatst. Als „Potte-
kaai" vormde hij toen een vervolg op de
Engelse Kaai. Aan de westzijde werd het „Mo
lenwater" gedeeltelijk gedempt, waardoor ook
daar aan het stadsgebied een driehoekig terrein
kon worden toegevoegd. De Westpoort ver
loor zijn functie als poort daardoor en fun
geerde sedertdien als gevangenis.
In 1609 begon men aan een geheel nieuwe
buitengracht. De omgrachting van de citadel
werd rechtgetrokken en zodoende tot een
nieuwe haven de Dokhaven omgevormd.
Ter weerszijden ontstond een monumentale
bebouwing, zodat dit ruime water een prach
tig stadsbeeld opleverde. Hiervan rest ons nog
slechts het grote huis uit 1733, dat in 1809
de functie van raadhuis kreeg. Het is in zijn
eenzaamheid trotser dan ooit! (zie afb. 5). De
bebouwing aan de overzijde is reeds lang ver
dwenen. De fraaiste gevel (het z.g. „Beelden
huis") kreeg een plaats elders in de stad.
In 1865 werd het kanaal door Walcheren
gegraven. In aansluiting daarop groef men
nieuwe havens ten oosten van de bestaande.
Daarbij werd ook het eindstation van de pas-
aangelegde spoorweg gesitueerd. Hier ligt dus
reeds een begin van de afsluiting van de oude
stadskern.
Wanneer dan in 1875 de Maatschappij „De
Schelde" zich aan de Dokhaven vestigt, komt
in het bijzonder de vrijwel geheel door water
omsloten „Nieuwstad" zeer geïsoleerd te lig
gen. Nog tot 1943 gaf een schipbrug althans
enige verbinding met de nieuwe wijken, met
de nieuwe havens en het station. Met de op
heffing daarvan was echter elk direct contact
verbroken.
In 1909 worden, nadat de buitengracht
reeds volledig is verdwenen, in de binnenstad
ook de Oude Haven en de Pottekaai ge
dempt. Het zuidelijk deel van de eerste vormt
als Bellamypark nog steeds een belangrijke
ruimte in de stad, de tweede werd met bouw
blokken bezet! De toestand van afbeelding 1
is nu bereikt.
Hoe gaaf de zeshoekige stad in zijn middel
eeuwse opzet ook wasop geen enkel punt
heeft men kans gezien een toevoeging harmo
nisch aan het bestaande aan te sluiten, zodat
de plattegrond een groot aantal rest-driehoek-
jes vertoont resp. vertoonde verschillende zijn
inmiddels weer door de maatschappij „De
Schelde„overgroeid"zodat daaruit weer
andere restvormen ontstonden
TEN GEVOLGE VAN de verschillende
hierboven geschetste en voor de gave
ontwikkeling van een oud stadscentrum
ongunstige omstandigheden zijn sommige
stadsdelen in de loop der jaren ernstig in ver
val geraakt. Het was daarom noodzakelijk
een algeheel en op vele punten ingrijpend re-
Afb. 5. Het monumentale stadhuis, van achteren
gezien.
Foto C.L.T.G.
31
