ZEEUWS TIJDSCHRIFT
No. 4
EUROPA is een societas societatum, ge
meenschap van gemeenschappen, uit
hoofde alleen al van zijn natuurlijke
geografie de bodemgesteldheid, het klimaat,
de loop der rivieren, de nabijheid van de zee.
Er is een Europa van de Donau, een van de
Middellandse Zee, een Hanzeatisch of Scandi
navisch Europa, een Brits Europa en een
Midden-Europa, I'Europe d'Entre-Deux of
médiane. Het begrip West-Europa snijdt door
deze vijfvoudige geleding heen; het is zelfs niet
van alle zin ontbloot te ontkennen, dat Oost-
Duitsland ertoe behoort.
Midden-Europa is het gebied van de vijf
rivieren, het slagadersysteem van Po, Saöne-
Rhóne, Moezel-Rijn, Maas en Schelde, waar
van de laatste drie samenvloeien in de Neder
landse delta, juist tegenover het estuarium van
de Theems. Dit Midden-Europa is ontstaan
bij het verdelingsverdrag van Verdun, in 843;
het leidde een kortstondig leven. De Bourgon
dische hertogen van de vijftiende eeuw slaag
den er bijna in het te herstellen. Delen van die
smalle strook werden ten slotte Frans, Duits
of Italiaans. Uit zijn resten werden vier staten
geformeerd: Zwitserland, Luxemburg, België,
Nederland.
Nog steeds is dit staatkundig versnipperde
Europa van de vijf rivieren een geografische,
sociaal-economische en culturele eenheid. De
waterwegen zijn altijd het tegendeel van mili
taire obstakels geweest, routes waarlangs zich
een intensief ruilverkeer voltrok. Eerder dan
elders ontstonden er complexen van steden,
voorboden van een geheel nieuwe, stedelijke,
beschaving. Zij streden van de vorsten, ook
weer eerder dan de steden in Frankrijk en
Duitsland, hun vrijheden af en werden zetel
van een nieuwe klasse, burgerij en patriciaat.
Dit Europa bestaat nog steeds in het bewustzijn
en in de volkshuishouding van het westen.
OP de noordelijke flank van Midden-
Europa strekken zich van de Somme
tot Friesland de lage landen uit, na de
Karolingische tijd uiteengevallen in fragmen
ten. Een middelpuntzoekende kracht blijft in
hen werkzaam. In 1548, onder de Boergon-
dische hertog Karei V, in 1814 onder Koning
Willem I en in 1944 openbaart zij zich in de
totstandkoming van „Benelux". De lage landen
zijn gelegen op het kruispunt van de Ger
maanse en Latijnse wereld, vis a vis Engeland.
Zij zijn een gebied van omvangrijke handel,
produktie en doorvoer, door hun maritieme
geografie, hun dichte en ijverige bevolking,
hun toegankelijke vlakheid en hun uitstekende
achterwaartse verbindingswegen. „Land van
belofte" zegt de overigens nuchtere vijftiende
eeuwse kroniekschrijver Commines en Willem
de Zwijger spreekt van „land, gemeenschappe
lijk aan alle volken" „terre commune a
toutes les nations". Leon Daudet, de Franse
romancier, die in 1942 stierf, noemt de lage
landen „het balcon van Europa". Zo daalt
Bernard af van Europa via Midden-Europa
naar de lage landen, de optiek van het geheel
naar de delen verleggend, maar het een niet
zonder het andere, ten einde niet op de levens
gevaarlijke klippen van het nationale egoïsme
te stranden, obstakel dat zo vaak profaan
„bij de gratie Gods" wordt heilig verklaard.
Bernard citeert: „Alle beroep op het verleden
is tegelijk een hartstochtelijk beroep op de toe
komst." Aldus ontsnappen wij aan het ver
gankelijke door ons in te lijven bij het blij
vende.
Europa als oorsprong.
DE lage landen, vooral de zuidelijke, heb
ben geleden onder een zware hypo
theek van Frankrijk vanaf Filips II
Augustus in 1180 tot aan Napoleon II in 1870
en van Duitsland van Bismarck tot en
met Hitier. Herkennen wij deze hypotheek
anno 1962 niet in de Europese politiek van
De Gaulle en Adenauer? In dit dictum ligt
tevens de historische missie van de lage landen:
de vereniging van en de decentralisatie in
Europa, exponenten van hun eenheid en ver
scheidenheid. Ziehier de eerste 8 pagina's van
dit boek vrijelijk weergegeven ter inleiding
van 680 bladzijden bewijsvoering.
De achtergrond van het doek der Europese
102
