No. 6
ZEEUWS TIJDSCHRIFT
deze ondernemers wel vaak meer het gevoel
van „genomen" dan van „nemen" gekend zul
len hebben, ook al steken ze dan nog gunstig
af bij de inwoner van Florence, die enige
eeuwen geleden zijn Schepper dankte dat hij in
zijn 72-jarige leven ook nog vier jaren vrede
had beleefd. Terzake.
Het huidige Zeeuwse platteland is volledig
in beweging. De kengetallen zijn zeer zeker
ook die welke kenschetsend zijn voor de
gehele Nederlandse landbouw in dit tijds
bestek. Bewerkte vroeger in ons land één man
8 ha, nu bewerkt hij er 14 of ondertussen al
weer meer. Dertig landarbeiders per dag ver
laten de landbouw, zelfs 8 tot 10 boeren gaan
er per dag uit en deze trend ligt hier in het
zuidwesten in het geheel niet anders, integen
deel, verschillende verschijnselen doen zich in
meer dan gemiddelde mate voor. Ik moge dit
illustreren met enkele cijfers. In 1947 droeg
Zeeland nog duidelijk een agrarisch signatuur,
in 1960 in veel mindere mate. De landbouw-
beroepsbevolking liep in deze jaren van 35,4
naar 23,1 °/o terug, een vermindering met
12,3 of bijna 15.000 personen. Deze ver
mindering is gedeeltelijk veroorzaakt door een
afvloeiing van mannelijke nl. 9.062
gedeeltelijk door die van vrouwelijke arbeids
krachten nl. 5.782. De vermeerdering in de
industriële sector bedroeg in dezelfde jaren
7 in de dienstensector 5,3 °/o. Gezien het
vertrekoverschot vanuit Zeeland, was deze
stijging onvoldoende om de uitbreiding van
de bevolking op te vangen. De toeneming van
de niet-agrarische bestaansbronnen is dus ten
achter gebleven bij de ontwikkeling van het
inwonertal. Op het ogenblik is echter door
de regionale industrialisatiepolitiek van een
ombuiging in dit opzicht sprake. Belangrijk is
verder, dat de nijverheid in een zo bij uitstek
agrarische provincie als Zeeland nu qua be
zetting de agrarische sector heeft overtroffen.
Het gebied wordt gekenmerkt door een
zeer gevarieerd bedrijfstype van klein-bedrijf
en familiebedrijf tot grootbedrijf toe. Er zijn
streken, waar evenveel grond gebruikt wordt
door bedrijven boven 50 ha, als door bedrijven
beneden 10 ha. Er zijn meer kleine bedrijven
dan veelal wordt verondersteld. Het aantal
bedrijven van 1-10 ha met hoofdberoep land
bouw bedraagt in Zeeland 48 bij een ge
middelde in Nederland van 56 °/o. De gemid
delde bedrijfsgrootte in hectares dit betreft
bedrijven van 2 ha en meer cultuurgrond is
15,1 ha, tegenover een gemiddelde in Neder
land van 10,7 ha. Dat men het aantal arbeids
krachten in loondienst niet moet overschatten
blijkt ook uit het feit, dat in 1959 in Zeeland,
gemeten naar de arbeidsduur, er een totaal
aan vaste arbeidskrachten was van 20.922,
waarvan 10 vrouwen, terwijl het aantal
vreemde arbeidskrachten daarvan bedroeg
6.834, dus ruwweg één derde. Daarbij komt
dan natuurlijk wel het aantal tijdelijke ar
beidskrachten, hetgeen omgerekend van week-
basis op jaarbasis uitkwam op ongeveer 2500.
Volgens de gegevens van de volkstelling is
het aantal bedrijfshoofden in de landbouw van
1947 naar 1960 teruggelopen met ongeveer
7 °/o, dus per jaar met 0,5 °/o. Het aantal
arbeiders in de landbouw is teruggelopen van
9.697 naar 6.411, dus met weer ruwweg één
derde, ofwel bijna 3 per jaar. Het is best
mogelijk, dat op het ogenblik dit teruglopen
nog sneller geschiedt, hetgeen zich manifes
teert door een algemene arbeidsschaarste op
de agrarische bedrijven. Met name de grotere,
van vreemde arbeidskrachten afhankelijke
akkerbouwbedrijven hebben met dit euvel in
hoge mate te kampen, omdat het wegzuigen
van arbeidskrachten met name door het Euro-
poortgebied soms een lawine-achtig karakter
heeft verkregen. Wij moeten er onmiddellijk
aan toevoegen, dat de modernisering in de
agrarische sector een belangrijke uitstoot van
arbeiders heeft toegelaten. Het is daarom ge
lukkig, dat in Nederland werk voor deze
mensen aanwezig is, maar het is aan de andere
kant de vraag of met name de lange afstands
pendel als een zegen mag worden aangemerkt.
Natuurlijk speelt de loonfactor in dit opzicht
voor de betrokkenen een buitengewoon be
langrijke rol, die wij geenszins willen ver
kleinen of bagtelliseren, maar het is en blijft
155
