gesignaleerd door de mannen van het marktschip van
Antwerpen. De gezagvoerder deelde dit te Vlissingen
mee, zodat de Spanjaarden maatregelen konden tref
fen.
Een aantal calvinisten op Walcheren was ook op de
hoogte van de komst van Haak. Iemand opende des
nachts de boom bij Rammekens. Leyn Jolyt, een be
rucht beeldenstormer, heeft de manschappen van leef
tocht voorzien. Deze waande zich zo zeker van Haaks
overwinning, dat hij met een aantal mannen tegen de
wacht van Middelburg optrad en met een pistool in
de hand de nieuwe baljuw ,,Leve de geuzen!" liet
roepen.
Toen Haaks aanval op 7 maart mislukte, is hij terugge
varen naar de omgeving van Antwerpen, waar hij zich
bij de troepen te Oosterweel voegde en een week
later verslagen werd. Hier sneuvelde o.a. Jan van
Toulouse.
Haak werd gedagvaard om 6 oktober voor de vier
schaar te Middelburg te verschijnen. Uiteraard liet hij
verstek gaan. Hij werd voor eeuwig verbannen en
zijn goederen verbeurd verklaard. Zijn minderjarige
kinderen, voor wie ,,haerluyden Moederlycke goeden
gereserveert" werden, kregen voogden toegewezen.
Geestelijken
De eerstbekende geestelijke, die zijn kerk afvallig ge
worden is, is heer Adriaan Cordatus, priester en ka
nunnik van St. Pieter te Middelburg, die als navolger
van Luther reeds in 1527 gevangen genomen en met
heer Frans van Iperen via Rammekens naar Vilvoorde
bij Brussel is overgebracht. De deurwaarder had heel
wat moeite een inventaris van Cordatus' goederen
samen te stellen, want hij had ze bij verscheidene ken
nissen verstopt. Het was een in zijn tijd beroemd man,
die meerdere boeken geschreven heeft.
Bernard Donders, pastoor te Biggekerke, hield in 1566
een calvinistische preek voor zijn parochianen, moest
hiervoor bij bisschop De Castro komen en zag zich
zijn preekbevoegdheid ontnomen. Desondanks preekte
hij nog zo af en toe o.a. op palmzondag 1567 tijdens
de kerkdienst op het kerkhof. Daarna werd hij ge
dwongen het dorp te verlaten.
Nicolaas Jansz. en Anthony Willems, geestelijken van de
abdij te Middelburg, zijn calvinist geworden. Laatst
genoemde heeft bovendien meegeholpen aan het uit
rusten van de schepen van Pieter Haak.
Christoffel de monnik en twee andere afvallige geeste
lijken huurden een gedeelte van de woning van een
schoenmaker te Koudekerke en preekten daar. Jan
van Miggrode, kanunnik, pastoor te Veere, preekte
daar en moest naar Engeland vluchten. Na de invoe
ring van de hervorming teruggekeerd, werd hij de
eerste predikant van Veere. Hij was o.m. lid van de
eerste particuliere synode in Zeeland en van de natio
nale synode te Middelburg in 1581.
Lieven Iman Jansz., priester te Zierikzee werd 1 april
1539, verdacht van ketterij, veroordeeld tot boetedoe
ning. Mogelijk is hij katholiek gebleven.
De pastoor van Scherpenisse, mr. Johan Versteech,
ging in 1566 van daar, geëscorteerd door de gewapen
de beeldenstormer Balther Huybrechts, naar het stad
je Tholen om te preken. Weldra deed hij dit ook
te St. Maartensdijk en in zijn woonplaats, waarna hij
verbannen werd.
Edelen
Vrijwel alle Zeeuwse edelen zijn rooms-katholiek ge
bleven en na de invoering van de hervorming uitge
weken. Van het bekende geslacht van Renesse, nog
steeds tot die kerk behorend en in het buitenland wo
nend, zijn een tweetal leden, in Utrecht woonachtig,
om het geloof ter dood gebracht.
Maximiliaan van Bourgondië, heer van Beveren, mar
kies van Veere waar hij op het kasteel Zandenburg
woonde, van 1547 tot aan zijn overlijden in 1559
stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, had, in
dien hij langer geleefd had, mogelijk veel voor de her
vorming in Zeeland kunnen betekenen. Naar men aan
neemt door de gevluchte Deense koning Christiaan,
die bij hem gelogeerd heeft, met de nieuwe leer in
aanraking gekomen, heeft hij misschien wel niet open
lijk deze godsdienst verdedigd doch er wel voor ge
arbeid, mogelijk op aandrang van zijn vrouw. Toen
althans in 1534 een volgeling van Luther te Veere ge
vangen zat en de stadhouder kwam om hem als galei
slaaf weg te voeren kreeg hij vrijspraak op verzoek
van ,,mynen heere ende vrouwe van beveren". Pas
na zijn dood vonden te Veere terechtstellingen om het
geloof plaats.
De graaf van Hoogstraten, die tegelijk met prins Wil
lem van Oranje door Alva gedagvaard was, woonde
hier niet, doch had hier wel bezittingen. Ook de ge
broeders Jacob van Bourgondië, heer van St. Anna-
land enz. en Anthonie van Bourgondië, heer van Brig-
damme, die de gereformeerde godsdienst beleden en
met Calvijn contact onderhielden, waren hier slechts
gegoed.
Philips van Marnix, die zich na de val van Antwerpen
op z'n kasteel te Souburg terugtrok, was evenmin een
Zeeuw van geboorte.
Natuurlijk zouden er nog meer facetten rondom de
reformatie in Zeeland belicht kunnen worden, terwijl
een aantal ervan door een andere bril bekeken zouden
kunnen worden.
Wat de eerste betreft denken we o.m. aan de inbeslag-
genomen geestelijke goederen die voor die tijd enorme
bedragen vertegenwoordigen, aan de notabelen die
de hervorming moreel en financieel gesteund hebben,
aan de data van invoering van de hervorming op ver
schillende plaatsen en eilanden, aan de eerste predi
kanten die clandestien optraden en wel zelden een
officiële aanstelling gekregen zullen hebben, terwijl
de eerste die in vaste dienst van een gemeente traden
gerecruteerd moesten worden uit vroegere geestelijken,
uit schoolmeesters (die ook vóór de invoering van de
hervorming niet alleen in de steden maar ook reeds
in enkele dorpen aanwezig geweest zijn) en vooral
uit ambachtslieden die vaak zeer gebrekkig konden
schrijven doch die blijkbaar hun mond meestal goed
konden roeren, aan de herkomst van tal van gemeente
leden, voor een groot gedeelte van huis en haard
verdrevenen wier plaatsen van herkomst nog uit tal
van bewaard gebleven zestiende eeuwse archiefstukken
kan worden nagegaan.
U vindt in dit artikel dus slechts enkele grepen uit deze
zeer belangrijke periode van onze geschiedenis. Het is
een onderwerp, dat o.i. een dissertatie waard zou zijn.
Dan zou het mogelijk zijn om naast de veranderingen
op kerkelijk gebied de mutaties op economisch en so-
140
