Daarom was het „effetieve plezier van tollen vnl. ge
legen in het zitten op de stadhuistrap met een tol, waar
je flink op spoog en die je dan langs de muur schuurde
tot de bovenkant weer maagdelijk blank was. En dan
maar kleuren, 't ene 'kringetje om het andere, met de
tong uit de mond. 'k Kreeg eens een paar krummels
echte vette pastel, knalboereblauw en hardpaars, het
effect was enorm, ik werd er zéér om benijd. Iemand
deed me een keer een heel mooie grote tol cadeau,
rood en zwart gelakt. Hij deed het reusachtig, stond
stil zonder eind, maar de bovenkant was te glad, er
viel niets aan te kleuren en ik had hem al gauw voor
een gewoon centstolletje geruild. De nieuwe eigenares
had er weinig moeite mee om de bovenkant met behulp
van de stadhuismuur bekrijtbaar te maken. Toen wou
ik hem wel weer terug, maar ze was niet gek en stak
er ons allen de ogen mee uit. 'k Wist in die dagen
nog niet, dat ik als een Geerse geboren was.
En dan ineens liepen we allemaal met een prikboek,
een of ander oud boek of een dik vol schrift, waar hier
en daar tussen de blakzijden een plaatje lag, of een
prentbriefkaart, of een knipsel van gekleurd papier.
Op één plaats lag de hele aanvulvoorraad, ,,d'n oop",
die natuurlijk buitenspel bleef. De schriele zuinigerds
hadden een plaatje om de vier, vijf bladzijden, en niet
van de mooiste, die bleven maar op d'n oop. Hoe
royaler, hoe minder lege bladzijden en hoe mooier
plaatjes. Er mocht met een speld drie keer tussen de
bladen geprikt worden, daarvoor hield je je boek met
twee handen stijf dicht geknepen. Trof iemand een
plaatje, dan mocht ze die houden, in ruil voor de
speld. Eigenlijk gaven we om het bezit van die spelden
geen zier, een eventueel tekort was uit Moeder's
naaidoos te gemakkelijk weer aan te vullen, maar mooie
plaatjes wilde iedereen wel. Ik hoorde zonder twijfel
tot de royalen, 'n kunst, als je Vader's winkel eindeloos
reclameplaatjes oplevert. Au fond was ik de gierigheid
zelve, als het de mooi gekleurde sitspapieren knipsels
gold, die de Moeder van Jans Schoneboom voor haar
dochter's prikboek maakte, met zwaantjes, touwtje-
springende meisjes, en er was ook een duidelijke eike
boom bij, waar ik wild op was. 'k Hield ze allemaal
vast op d'n oop, en alleen als ik er al teveel had, of
als ze een beetje gehavend waren geworden, bracht
ik ze in circulatie.
Zo, het lekkerst heb ik voor het laatst bewaard: de
„vurmen", want ,,op vurmen" speelde ik het aller-
allerliefst. Het is niet een speciaal meisjesspel, maar het
was wel bijna altijd, jongens met jongens, meisjes met
meisjes, 'k Was er aan verslaafd en speelde het al vóór
schooltijd in mijn eentje in de tuin, (later toen ik allang
op de H.B.S. was, deed ik dat bij buien soms nóg) en
na schooltijd speelde ik het praktisch tot bedtijd toe.
Als de vroege eters naar huis gingen, bleef ik met de
rest en als dié naar de boterham trokken, waren de
anderen ondertussen weer terug, en ik speelde maar
door. Van standjes of verboden om te laat thuiskomen,
herinner ik me niets; óf Moeder en Vader misten me
niet eens in de zomerdrukte, óf hun reprimandes dron
gen niet tot me door. 'k Had soms wel een geldig
excuus, n.l. als ik flink gewonnen had, want het werd
je zéér kwalijk genomen, als je er dan mee ophield,
„Allée, je mag nie mee je winste naer uus lope!", werd
je dan verweten. En zorg maar, dat je de publieke
opinie niet tegen je keert! Als je dan de volgende dag,
niets vermoedend, in de beste bui op school komt en
je eigen vriendinnen sluiten je uit met de mededeling:
,,'k bin kwaed op je", is dat het ergste van het ergste
en de enige wolkjes aan mijn overigens zo blauwe
jeugdhemel. Dus bleef ik meestal spelen tot ik zo om
en nabij „m'n os" had, d.i, evenveel als waarmee je
was begonnen.
Hoe dit fascinerend spel toeging? We hadden alle
maal een katoenen zakje met vurmen, knopen, net als
elders met knikkers. Geknikkerd werd er in mijn tijd
op Domburg niet, 't vurmenspel was, meen ik, tot de
Walcherse dorpen beperkt. Wat ik wel een aardige
ontdekking vond: toen ik in 1930 in Eelde rondwan
delde op 2e Paasdag, waren daar jongens aan een spel
bezig, waarvan de regels precies als die van ons vur
men waren, maar zij deden het met grote telnoten.
Die regels dan: we begonnen met een gelijke inzet,
meestal vijf of meer, dat hing er van af of b.v. onze
zakjes vol genoeg waren, om een beetje roekeloos
te kunnen zijn, en ook van hoeveel tijd we nog voor
een spel hadden. Die knopen werden op een rijtje
achter elkaar in vrij stevig zand gezet, een goeie
meter er vandaan was de „streef", van daar af moest
je met een ijzeren kogel, een „koep", die knopen zien
om te gooien, maar zó, dat er achter de gevelde
exemplaren geen één meer overeind stond, want als
dét het geval was, ging er een gejuich van „schae"
of „schaei" op. Dan moest je ze weer overeind zetten
en bovendien, als boete, op één na hetzelfde aantal
aan „de reest" toevoegen. Als die door veel schae
de streef begon te naderen, zette je vaak een heel
kluitje zonder tussenruimte tegen elkaar aan, dat was
„d'n trop". In Eelde trokken ze naast een noot een
zijstreep en deponeerden daar de tropvoorraad. Had
je'm, dan bofte je, zat hij bij je schae dan betekende
het wel eens je faillissement.
Alle knopen waren geldig, als er maar minstens twee
gaten in zaten. De geelbenen van de onderbroeken en
borstrokken waren wel favoriet. Als je blut was en voor
een cent 26 nieuwe kocht bij iemand met een goed
gevulde zak, dan keek je goed toe, dat ze je niet
allemaal miezerige fruttels in je handen stopte maar
ook een paar „kopers" en een aantal van die grote
benen vurmen. De kopers waren in hoofdzaak sol-
datenknopen, de gladde afkomstig van de blauwe uni
formen van vóór 1918, ('k voel me stokoud, als mensen
niet blijken te weten, dat de uniformkleur niet altijd
kaki geweest is) die met ankers van de matrozen
pakken. Ze hadden de waarde van twee gewone kno
pen. De grotere jongens, die al van school af waren,
speelden alleen nog „op kopers" en omdat een schae
van 13 niet zo'n zeldzaamheid was, prijkten er al
gauw halfjes en centen in de reest, van centen kwam
je op „kluten" en op het laatst stond er ook wel
eens een enkel dubbeltje te blinken. Maar dit was
streng verboden. De dorpsveldwachter Adriaanse, die
het in zijn jeugd misschien ook graag gedaan had, ken
de de vaste speelplekjes ervan wel. Als hij, doodlang-
zaam, kwam aangewandeld, werden gauw de voeten
over de reest gehaald, nog wat zand erover geschopt,
en op de vermaning „nie op centen, ee joengers",
zeiden ze braaf „nee oor Adriaanse", maar zo gauw
hij uit het zicht was, werd naarstig naar de geldstukken
gezocht en stond de rij al gauw weer overeind.
287
