Ambrosius Bosschaert
de oude (1573-1621)
J. C. Reitsma-d'Ancona
De eerste bloemenschilder en -schikker in Zeeland
In het in 1967 verschenen, prachtig geïllustreerde
boek van Beverly Nichols, „The Art of Flower
Arrangement", wordt de bekende Zeeuwse bloe
menschilder, Ambrosius Bosschaert de Oude, ge
noemd als één van de grote voorbeelden voor
het perfecte bloemenschikken tot op de dag van
heden.
De schilders van het bloemstilleven in de Neder
landen (geen land, waar deze kunst zo heeft ge
bloeid) beïnvloeden nu nog in Europa en in Ame
rika alle liefhebbers van deze „kleinkunst", zoals
de schrijver haar noemt.
Nichols vertelt ons in zijn „bloemrijke" taal, hoe
door de eeuwen heen, de bloem altijd is vereerd
als iets heiligs. Bij de Egyptenaren speelt de heilige
Lotusbloem een grote rol. De Grieken wijdden de
roos aan hun goden: Dionysos (Bacchus) en Aphro
dite (Venus). In de Byzantijnse kunst en later in die
van de middeleeuwen, zien we bloemen op mo-
zaïken, fresco's en in de prachtige boekminiaturen.
Do bloem had een duidelijke symbolische beteke
nis; de lelie werd afgebeeld als symbool van zui
verheid (o.a. op vele schilderijen van de Aankon
diging van Maria). Het nederige viooltje beeldde
het bloemetje uit, dat bloeide onder het kruis van
Christus en ter aarde viel bij zijn dood. De rode
roos kreeg haar kleur door het bloed van Christus
en de witte roos en het lelietje van dalen waren
beiden gewijd aan Maria. De renaissance in
Italië, inspireerde vele kunstenaars en bracht o.a.
het bloemenschilderen naar onze landen, waar het
een welkom onthaal vond. Alhoewel we in de
Zuidelijke Nederlanden al bloemen zien op de
schilderijen van o.a. Hans Memlinck en Jan van
Eyck, kunnen we pas van een eerste bloemschik-
king spreken op het beroemde Portinari altaar
stuk van Hugo van der Goes uit 1482. In een
soort aardewerken pot zien we irissen, (de nederig
heid voorstellende) met daarnaast een glazen vaas
met zeven akeleien, als symbool van de zeven
deugden van de Heilige Geest. Altijd heeft de
natuur in zijn geheel, de bloem of het blad de
mens geïnspireerd en ontroerd in de poëzie, beeld
houwkunst en vooral in de schilderkunst. Na de
reformatie werd de bloem niet alleen meer ge
schilderd bij religieuse taferelen, maar kreeg zij
haar eigen plaats en de symboliek om haar heen
verdween langzamerhand geheel. Zij, die boeket
ten maakten (bijeengepropte bloemen met een
touwtje bij elkaar gebonden), kregen in het begin
van de 17e eeuw veel kritiek in ons zuinige landje.
Wij lezen het in de „Sinnepoppen" van Roemer
Visscher:
„JONGH HOVELINGH OUT SCHOVELING"
„Soo lang een dingh schoon is of tot dienste
bequaem, soo wordt het bij veel groote
Meesters en Heeren groot geacht; maer alst
af gaet, soo verwerpen zy't als een versleten
kleedt in de hoeck".
Gelukkig heeft deze kritiek geen invloed gehad op
de vele bloemstillevenschilders, die er in onze
landen zijn geweest. De bloem drong binnen in
huis en leven en is in onze tijd niet meer weg te
denken. Wij vertolken onze gevoelens met bloemen
bij vreugde en rouw, de liefde voor de bloem is
overal te zien en wijd en zijd bekend. De cursussen
in het bloemschikken zijn talrijk.
Maar zoals Bosschaert zijn bloemschikkingen
maakt als een onbewuste verheerlijking van de
natuur, zoals hij zijn bloemen „samen laat zingen"
wij zullen het nooit kunnen evenaren. Zijn boe
ketten zijn nog doordrongen van oude symbolen
en mystiek. Daarom is hij een typische over
gangsfiguur van de middeleeuwen naar de renais
sance.
Wij lieten deze korte voorgeschiedenis voorafgaan,
om beter de achtergrond trachten te begrijpen van
deze fijnzinnige schilder.
Ambrosius Bosschaert de Oude werd geboren in
Antwerpen in 1573 en vluchtte met zijn ouders „om
de relisie wille" naar Middelburg (zoals later zijn
dochter Maria het in het familieboek beschrijft).
Zij gingen wonen tegenover het stadhuis in de
Noordstraat in 1587. De toen veertienjarige jongen
zal na de vreselijke geloofsvervolgingen in Ant
werpen genoten hebben van de veiligheid en
bedrijvigheid van deze handelsstad. Al had stad
en land zwaar geleden van de Allerheiligenvloed
in 1570, de oorlogshandelingen van de Spanjaar
den in de jaren 1572-1574, het gedeeltelijk verlies
van haar beroemde wijnstapel en de oorlogschaf-
73
