1940—1945
Tijdens de oorlog wordt Zeeland zo goed als
beiaardloos. In mei 1940 verbrandt het spel van
Middelburg, in 1944 de voorslag van Sluis. De
spellen van Zierikzee, Goes, Tholen, Sint-Maartens
dijk en Vlissingen worden gevorderd, maar komen
behalve de beiaard van Vlissingen terug. Ais de
bevrijding er is zingt alleen nog maar de toren van
Veere.
TWEEDE BLOEITIJDPERK
Als in 1947 de eerste nieuwe na-oorlogse beiaard
wordt opgesteld begint een tweede tot nu toe on
gekende bloei van de beiaardkunst waarvan ge
zien de steeds opduikende nieuwe beiaardplannen
het eind nog niet in zicht is.
De beiaarden van Zierikzee, Goes en Sint-Maar
tensdijk worden na terugkomst heringericht. De
laatste wordt in 1953 gerestaureerd en uitgebreid
tot 3 oktaven. Het spel van Tholen wordt in 1957
heropgesteld en eveneens tot 3 oktaven uitgebreid.
De beiaard van Veere wordt in 1949 gerestaureerd
waarbij wederom een stokkenklavier aangebracht
wordt. Vlissingen krijgt in 1951 een nieuw spel in
de Sint-Jacobstoren, nu echter één van 4 oktaven.
De Abdijtoren van Middelburg zingt in 1955 weer
en wordt met zijn 49 klokken de grootste beiaard
van Zeeland. Hulst gaat in 1958 de in 1876 geleden
schade vergoeden door een 3-oktaafs beiaard in
de Sint-Willibrordustoren op te stellen. In Sluis
wordt aanvankelijk verlies omgezet in grote winst:
in plaats van een voorslag kent de toren van het
stadhuis vanaf 1960 een 3-oktaafs beiaard. Het spel
van Zierikzee wordt in 1963 gerestaureerd en tot
3 oktaven uitgebreid. In 1964 krijgt Vlissingen een
tweede beiaard (4 oktaven) en wel in de zo juist
gebouwde stadhuistoren. In 1964 ook gaat de stad
huistoren van Axel zingen en als in 1966 het spel
met klokken aangevuld wordt omvat dit spel 3
oktaven. In 1969 wordt de beiaard van Goes zo
goed als vernieuwd: bij zes bestaande klokken
worden 41 nieuwe gegoten. Veere wacht nu nog op
restauratie alsmede uitbreiding tot 47 klokken. Na
1945 zijn alle Zeeuwse beiaarden dus gerestau
reerd, voorzien van de nieuwste vindingen en waar
mogelijk tot een groter aantal klokken uitgebreid.
Sluis, Axel en Vlissingen (stadhuistoren) zijn geheel
nieuwe beiaarden, dat wil zeggen dat de desbe
treffende torens voor het eerst in hun geschiedenis
een volledig muziekinstrument krijgen. Vlissingen
(Sint-Jacobstoren), Middelburg en Hulst zijn uiter
aard ook nieuw maar een voortzetting van een
oude zinvolle traditie.
In het voorjaar van 1969 telt Zeeland dus 11 bei
aarden met automatisch speelwerk en stokken
klavier voor persoonlijke bespeling: Middelburg
(49 klokken), Vlissingen (2x47 klokken), Veere (47
klokken), Goes (47 klokken), Zierikzee (35 klokken),
Tholen (35 klokken), Sint-Maartensdijk (35 klokken),
Hulst (35 klokken), Axel (35 klokken) en Sluis (38
klokken).
Ziedaar in kort bestek en vogelvlucht de geschie
denis van de Zeeuwse beiaarden. Samenvattend
kan gezegd worden dat Zeeland op het ogenblik
goede en goed onderhouden beiaarden bezit hoe
wel er wat onderdelen betreft wel kritiek is. Zo
zouden de kleine klokjes van het spel in Middel
burg hergoten dienen te worden. Toen dit spel ge
goten werd was men hef gieten van geheel zuivere
klokjes nog niet meester. Hiermee behaalde men
pas in I96W62 volledig bevredigende resultaten.
En om de beiaardkunst èn omdat Middelburg de
hoofdstad van Zeeland is verdient het aanbeveling
deze beiaard met de nieuwste vindingen in over
eenstemming te brengen.
PLAATSBEPALING
Welke plaats neemt Zeeland nu in wat het
aantal beiaarden betreft ten opzichte van de an
dere Nederlandse provincies? Gerekend vanuit het
aantal beiaarden, dus volledige muziekinstrumen
ten, komt Zeeland met 11 na Zuid-Holland, Noord-
Brabant, Noord-Holland en Gelderland op de vijf
de plaats maar het zal deze plaats weldra aan
Overijssel moeten afstaan omdat in die provincie
in 1969 de elfde beiaard opgesteld wordt en daar
het aantal oktaven alsmede het totaal aantal klok
ken in Overijssel groter is dan in Zeeland komt
laatstgenoemde op de zesde plaats waarbij dan
nog niet de in Overijssel bestaande plannen wor
den genoemd.
Rekent men beiaarden, automatische klokkenspel
len (die in Zeeland niet voorkomen en er hopelijk
ook niet zullen komen) en voorslagen tezamen, dus
het totaal aantal klokkenspellen, dan komt Zeeland
na Overijssel (11 beiaarden, 1 automatisch klokken
spel, 9 voorslagen) en Utrecht (10 beiaarden, 3
automatische klokkenspellen en 7 voorslagen) op
de zevende plaats. (Zeeland telt momenteel acht
voorslagen).
De enige manier om een hogere plaats op deze
ranglijst te verkrijgen is nieuwe beiaarden opstel
len en hier biedt Zeeland zeer zeker nog mogelijk
heden. In oorsprong was de beiaardkunst een
stedelijke aangelegenheid en aangezien er Zeeuw
se stadstorens zijn die op dit gebied nog stom zijn
kan men door aanbrenging van een beiaard dit
zwijgen doorbreken. Bedoeld worden hier de Sint-
Bavotoren te Aardenburg, de N.-H. Kerktoren te
Oostburg, de N.-H. Kerktoren te Kortgene waar
door Noord-Beveland, dat tot nu toe het enige
deel in Zeeland is waar geen klokkenspel aan
wezig is, ook een zingende toren zou krijgen.
Misschien leent de toren op de kerk van Brouwers
haven zich voor opstelling van een beiaard. En de
plaats die zich de derde stad van Zeeland noemt,
Terneuzen, zou bij zijn nieuw te bouwen raadhuis
een beiaardtoren kunnen optrekken waarin plaats
bestemd wordt voor een zwaar spel. In het alge
meen gezegd kan men bij nieuw te bouwen raad
huizen beiaardtorens of anders een koepel aan
brengen.
Hoewel Zeeland in alle opzichten in de ontwikkeling
van de beiaardkunst met de andere provincies ge
lijke tred heeft gehouden heeft het één facet tot
nu toe nog niet opgenomen en wel hef aanbrengen
van beiaarden in dorpstorens. In de andere pro
vincies is dit na 1920 maar vooral na 1945 gemeen
goed geworden: Veendam, Hogeveen, Barneveld,
110
