Zeeuwse kroniek
M. P. de Bruin
Sibmacher Zijnen
„Voor zijn overlijden nam ds. Sibmacher nog een
belangrijk initiatief, teneinde de vrijzinnige predi
king veilig te stellen voor de tijd, dat die prediking
niet meer in de Hervormde Kerk zou worden toege
staan. Hij voorzag, dat na zijn heengaan geen vrij
zinnige predikant meer zou worden beroepen. Hij
bereidde de oprichting voor van de Vrijzinnig
Godsdienstige vereniging De Reservekas". Dit is een
citaat uit de brochure 75 jaar Vereniging van Vrij
zinnig Hervormden Middelburg, door P. J. Doefs en
J. J. de Reij. Dr. F. P. J. Sibmacher Zijnen als
predikant bevestigd te Middelburg 26 oktober 1856,
kwam in een woelige tijd in de Zeeuwse hoofdstad.
In augustus 1854 was een synodale missive uitge
gaan waarin de Hervormde predikanten als meest
passende kleding de toga met bijbehorende bef en
baret werd aanbevolen in plaats van de steek,
mantel en bef uit de dagen van Voetius. Toen in
de zomer van 1855 de dienstdoende predikanten
onverwacht in hun nieuwe gewaad optraden, ont
stond er in één der kerken grote verwarring. De
toga werd als een dekmantel der ongerechtigheden
beschouwd. Zelfs vielen hier en daar zenuwachtige
vrouwen in zwijm. Het effect was dat vele kerk
gangers wegbleven. Er onstond een anti-togabewe
ging waarvan de aanhangers elders gingen kerken.
In deze tijd kwam Zijnen in Middelburg en al spoe
dig begon hij zich te scharen onder vrijzinnige
vaan. Hij bewoog zich vlot in het Middelburgse
veremigings- en uitgaansleven. Toen op vrijdag
6 februari 1857 een soirée litteraire et musicale
werd georganiseerd, lag het in de bedoeling dat
de jonge predikant hieraan zou deelnemen. Twee
dagen daarvoor stierf zijn jongste kind en de anti-
togamannen brachten verband tussen het hun in
ziens ongeoorloofd concert en de dood van het
kind 2).
Sibmacher Zijnen heeft steeds pal gestaan voor
de vrijzinnige leden in de gemeente, vooral in de
tijd dat de kwestie van de aanneming van lidmaten
door hem en zijn collega Koch gaat spelen. Hij
is een geharnast strijder hetgeen duidelijk blijkt uit
zijn brochure over deze zaak die in 1882 bij
Van Benthem Jutting verscheen. Zijnen heeft de
gevaren voor de vrijzinnigheid duidelijk gezien van
daar zijn oprichting van de Reservekas, die na zijn
overlijden op 10 december 1895 kerkhoudende ver
eniging werd. Een niet ongebruikelijke procedure,
die ook bij de dolerenden is toegepast.
Over hem heb ik geschreven in de P.Z.C. van 24 april 1965
onder de titel: Het kerkelijk erf in grote beroering.
2) D. de Rijcke. De anti-togabeweging te Middelburg voor ruim
een halve eeuw. Archief Zeeuwsch Genootschap, 1913.
Dr. F. P. J. Sibmacher Zijnen
Vereniging van Vrijzinnigen
De Vereniging heeft met gepaste luister haar 75
jaren gevierd. In het begin kerkte men in de Waal
se kerk in de St. Pieterstraat, later in het eigen
nieuwe kerkgebouw tegenover de oude Waalse
kerk. In 1908 kwam een eigen predikant, J. Bruining
Jz., beroepen door de Reservekas, die in 1910 bij
Gebr. Hildernisse een kleine Geloofs- en Zedeleer
laat verschijnen met als ondertitel: Behandeling
vain eenige hoofdgedachten voor het godsdienst
onderwijs. In 1913 doet dr. J. P. Cannegieter zijn
intree als predikant in de Hervormde Kerk te Mid
delburg. Opnieuw was er een vrijzinnige predikant,
en even strijdlustig als Zijnen, in de Hervormde
Kerk. De basis van de zesde predikantsplaats was
evenwel bijzonder smal. Zijn belijdenis: religie is
een houding, heeft hij in praktijk gebracht en daar
mee zijn belijdenis belevend. Toen Cannegieter in
1928 afscheid nam, werd de zesde predikantsplaats
opgeheven. Tot vestiging van een gewone predi
kantsplaats kwam het weer in 1955.
D© vereniging De Reservekas onderging tweemaal
een naamsverandering. „In 1911, kort na het vertrek
van ds. Bruining, werd het „Vereniging van Vrijzin
nig-Hervormden" en in 1920 „Vereniging van Vrij
zinnige Hervormden". Het opmerkelijke van deze
naamsveranderingen is: eerst los van het hervormd-
zijn, dan wijzen naar het hervormd-zijn met nadruk
op vrijzinnig, tenslotte weer met nadruk op het
hervormd-zijn in de geest van de vrijzinnige rich
ting".
Geen beter opschrift voor een kerk dan die op de
gevel van de verloren gegane kerk in de St. Pieter
straat: Waar de Geest des Heeren is, aldaar is
Vrijheid.
62
