Dat was het dan!
Wat nu?
Ir. P. J. 't Hooft
Behalve de smalle kuststrook en het water, is Zee
land door mensen bedacht en gemaakt.
Het landschap wordt gevormd door de dijken en
de beplanting van watergangen en sloten die de
derde dimensie geven aan de verkaveling van de
polders. Overal ziet men twee, drie kerktorens
tegelijk en Middelburg, Veere, Hulst en Zierikzee
gaan prat op hun stedenschoon. Vrijwel elk dorp
heeft een Kerkring of een Voorstraat van een zo
voorname allure, dat ze de huidige verfrommelde
bebouwing verdragen kan.
Borsele is met zijn op de gulden snede en een
voudige getalverhoudingen gecomponeerde platte
grond zelfs een stedebouwkundig monument van
unieke waarde. Hoe lang nog? Van de pikante
manier waarop de buitensingels, exact volgens het
magnetische noorden gericht, opgenomen zijn in
de strakke, vroeg 17e-eeuwse verkaveling van de
polder, zal na het gereedkomen van de kern-cen
trale in het Sloe niet veel meer te beleven vallen.
Voortgaande industriële verkavelingen zullen
dwars door de bestaande perceleringen heensnij-
den en de optimale harmonie in schaal, maat en
getal, zo typisch voor de renaissance van de klas
sieke orde, wordt onherkenbaar en dus chaotisch.
En dat is een klassiek verwijt aan de barbaren.
Noblesse oblige!
Uit een kleine privé enquête, zonder wetenschap
pelijke waarde of pretentie, bleek dat men dit facet
van deze ontwikkeling, geheel over het hoofd zag.
Dat zal in de eerste plaats wel aan de vraagstel
ling gelegen hebben. Die was er echt niet op ge
richt om de aandacht te vestigen op de contem
poraine landschapsbehandeling en architectuur,
maar veel meer, om er achter te komen welk aan
deel in het totale beeld aan onze eigen tijd werd
toegedacht. Daarom werd gevraagd wat men ka
rakteristiek achtte voor een „profile'' van de ar
chitectuur in Zeeland. Dat kwam neer op het noe
men van wat gebouwen of stads- of dorpsgezich
ten, die men spontaan voor de geest kreeg.
Gegroepeerd naar de gebouwen werd de hele rij
gotische kerken genoemd. De St. Baafs in Aar
denburg, de Abdijkerken in Middelburg, de kerken
Zelfs al zijn alle deskundigen het met elkaar eens,
dan behoeven ze nog geen gelijk te hebben."
BERTRAND RUSSELL
in Hulst en Goes; de dikke toren van Zierikzee
hoorde er bij en sommigen noemden nog Brou
wershaven, Tholen en Veere. De laatste meer we
gens het rare alpinootje op de toren en de paar
denstal van Napoleon, dan wegens de architectuur.
Verder nog Oostkapelle, Kloetinge, Nisse, Drei-
schor en Kapelle met nog wat andere, als belang
rijkste van de dorpskerken.
Een enkeling noemde nog de Oostkerk in Middel
burg, maar al die kleinere, simpele zaalkerkjes uit
de laat 17e en 18e eeuw kwamen in het stuk niet
meer voor. Geen Biervliet, Driewegen, Hoofdplaat,
Koudekerke of St. Laurens, om er een paar te
noemen van de dikke twintig, die in het Kunstreis
boek voor Zeeland zijn beschreven.
Bij de openbare gebouwen was het niet anders.
De stadhuizen van Middelburg en Veere lagen on
bedreigd aan de kop; Zierikzee en Sluis wonnen
ex-aequo het brons. Brouwershaven, Tholen, Goes
en Hulst vormden het peleton met als achterblijvers
het gemeentehuis van Domburg, het voormalige
gemeentehuis van Vlissingen en het gerechtshof in
Middelburg. Die beide laatste zijn eigenlijk 18e-
eeuwse woonhuizen en horen er dus niet bij.
Hulst en Goes werden moeilijke gevallen gevon
den. Ze staan beide stedebouwkundig zo pregnant
in het stadsbeeld, dat men er niet aan voorbij kan
zien, maar terecht kan de vraag gesteld worden
of ze in architectonisch opzicht zo belangrijk zijn,
dat ze in een „profile" passen. De vertrieste
„restauratie" van het raadhuis in Hulst uit 1844
heeft het danig verramponeerd.
De goede verhoudingen van de bouwmassa zijn
er nog, maar de plastische geleding en detaille
ring, die Laurens Keldermans het, naar de traditie
van zijn geslacht, ongetwijfeld meegegeven heeft,
is in het exterieur geheel verloren gegaan. In Goes
ligt het wat anders; de ingrijpende verbouwing van
1771-'75 gaf het gotische gebouw een zodanige
face-lifting, dat het nu in de handboeken onder
het hoofdstuk rococo gerubriceerd wordt. Toch
verloochent het, hoe ook bekleed en van andere
ramen en koepeltorens voorzien, -met de grote
194