Levensloop
Het is verleidelijk de levensloop van Philippus
Lansbergen uitvoerig te beschrijven. Dit zou
echter ontaarden in een herrangschikking van de
ter beschikking staande gegevens. Voor een goed
begrip is het wel nodig iets over hem te
vertellen. De details kan men in de literatuur
vinden. Wat die literatuur echter mist zijn zijn
eigen woorden en gedachten. Die kan men alleen
uit zijn eigen boeken halen. Lezend in een van
die boeken over de beweging van de aarde gaat
men iets proeven van de problemen waartegeno
ver men zich gesteld zag en van de wijze
waarop men in die tijd die problemen benader
de. (8).
Nadat Philippus Lansbergen in 1566 met zijn
ouders via Frankrijk naar Engeland uitgeweken
was, legde hij zich daar toe op theologische en
wiskundige studies. Van 1580 tot 1585 was hij
hervormd predikant in Antwerpen; na de val van
de stad week hij uit naar Leiden, waar hij zich
liet inschrijven als student in de theologie. In
1586 ontving hij een beroep naar Goes. In zijn
nieuwe standplaats wijdde hij zich weldra aan
astronomische studies, zoals uit latere uitgaven
blijkt. In 1613 werd hij uit het ambt ontzet
omdat hij zich met de politiek bemoeide en
bovendien tegen de geldende voorschriften in
geneeskunde uitgeoefend had. Ook zijn ideeën
over de astronomie en zijn instemming met de
door het Vaticaan veroordeelde stellingen van
Copernicus, hebben bij de kerkelijke rechtspraak
zeker hun invloed uitgeoefend. In Goes genoot
hij grote achting en uit de vele sympathisanten,
die zich het lot van hem en zijn zoon aantrok
ken, laat zich afleiden dat de onpartijdigheid van
Aen den weet-gierigen Lefer,
£>p De ZSeDencUingen
Van den Weerden,Eerweerden,endeWijt-vermaerden
DD. PHILIPS L A NSBERGE,
<©p ben WtnrjcIijrLfctjcn enöt Saedijcfefcöcn loop torn
Dm 3tcrDt-Woot; mitfgaDcrjïopDctoarcaf-brclDniBC
Dps ficiiclijcftcn IJcmclp
AL wie daer is geneyght tot wonderbare faken
Die van der Aerden gaen en tot den Hemel naken
Die lefe defen Eouckdie lefe met verftant
Wat hier een weerdigh Man fchencktaen het Vader-landt
Sietdat fchier over-al voor defen was verholen
En daer in heden noch de kloeckfte finnen dolen
Dat wort u nu ter tijdt als in een open velt
Dat wort u nu ter tij dt als voor het ooghgcflelt:
Het wonder groocbeflaghdaer in de guide Pralen
Van Maen en van de Sondaer in de Sterren dwalen
Het ongemeten vlack daer vaPe Lichten ftaen
Dat wort in defen Bouck de menfehen op-gedacn.
Wy Pen het, lieve Vrient, ghy wilt ons gaen begeven
Wy Pen u metten geeft geducrigh hooger fweven
Wy Pen dat u voortaen geen Acrde meer en fmaeckt,
Maer dat uw' fnelle pen tot aen den Hemel raeckt
Watfalick t'uvvereer, wat kan ick vorder fchrijven?
Ick feggc maer een woortenlaet de refte blijven;
Twee Hemels en haer loop Pelt ghy ten vollen toon,
De Derde, weerde Man, die zy vooruwenloon.
J. CATS.
de uitspraak twijfelachtig was. In elk geval blijft
deze behoren tot de curiositeiten van een vroege
re kerkelijke rechtspleging.
Hij vestigde zich op 52-jarige leeftijd in Middel
burg, waar hij zich met toenemende ijver bezig
hield met wis- en natuurkundige en meer speci
aal astronomische publikaties, die vooral ook
sterk de aandacht trokken van geleerden in
binnen- en buitenland. Vooral de felle kritiek op
zijn werk, waarvan we nu weten dat het de
werkelijkheid heel dicht benaderde, houdt een
zekere erkenning in. Vele jaren na zijn overlij
den werd zijn werk nog aangehaald en toege
past. Bovendien waren zijn werken voorzien van
lofdichten door Jacob Cats, Daniel Heinsius en
anderen. In een van zijn wiskundeboeken over
driehoeksmeting en boldriehoeksmeting is een
briefwisseling opgenomen met de grote wiskundige
Snellius.
In Middelburg kon hij zich geheel aan zijn
studies wijden, gevrijwaard van geldelijke zor
gen. Hij ontving van de Staten van Zeeland een
jaarwedde of althans bijdragen voor het op
schrift stellen van zijn verzamelde kennis. De
geraadpleegde bronnen zijn hier niet eenslui
dend. Zelf zegt hij daarover (8) want het zijn
nu omtrent drie-en-veertigh jaren geleden dat ick
eerst quam in dese uwer Ed.- Mog: Provincie om
mijn talent in de kereke en de stad van Goes
getrouwelijck aen te leggen: in welcken langen
tijdt ick genoten hebbe een eerlijck Tractament,
mij toegelegt bij uwe Ed: Mog:; ende dat niet
alleen geduerende den tijdt van mijnen dienst
maer oock daer nae wanneer uwe Ed: Mog:
...,mij ruste ende stilstant in mijnen dienst
hebben gegunt.
Plaatsing in de tijd
In welke tijd leefde Lansbergen? Arthur Koest-
Ier (5) duidt die tijd in zijn boek ,The Sleepwal
kers' aan als ,The Watershed'. Het was de tijd
waarin de geleerden andere opvattingen over de
wetenschap gingen krijgen. Het was de tijd
dat de basis gelegd werd voor een andere
opvatting van het aanzicht van het heelal. Het
was ook de tijd waarin Tycho Brahe, Kepler,
Galileï en Simon Stevin leefden. Toen is ook de
verrekijker uitgevonden. De wetenschap en voor
al de astronomie was in beweging. Het was
Copernicus die er de stoot toe gegeven had. Men
realiseert zich niet altijd hoe deze mensen
elkaar beïnvloed kunnen hebben. Maar als men
dan schematisch de tijden rangschikt wanneer
zij geleefd hebben, dan wordt alles veel duidelij
ker (zie overzicht).
Copernicus verwierp in 1514 de leer van Ptolo-
meus. Wanneer leefde Ptolomeus? Dat was van
85 tot 161. Hieruit blijkt dat de leer van de
stilstand van de aarde vijftien eeuwen onderwe
zen kon worden, zonder dat er ook maar iemand
aan twijfelde dat dit de waarheid was. Honderd
jaar na die verwerping door Copernicus werd
Galileï nog gedwongen deze verwerpelijke ideeën
af te zweren. Eerst in 1687 kon Newton het
38
