een kiezentrekker, alsof de middeleeuwen nog
steeds voortduren.
In Middelburg, dat de hoofdstad is en wel
achttienduizend inwoners telt, gaat de omroeper
rond met bekken en slaghout, om de eerlijke
vinder van een portefeuille uit te nodigen die bij
de eigenaar terug te bezorgen.
Zeker, ook in Zeeland is de jazz doorgedrongen
en men kan er films gaan zien met Harold
Lloyd, Gloria Swanson of Adolphe Menjou in de
hoofdrol. Ook in Zeeland belijdt men zijn om
roepvereniging als een geloof. Toch leeft de
provincie afzijdig, toch heerst er een slaperige
rust.
Op enkele plaatsen in Zeeland boren fabrieks
schoorstenen in de lucht; het silhouet van Vlis-
singen wordt beheerst door een groep forse
kranen van de scheepswerf 'de Schelde'. Vlissin-
gen wijkt af van het algemene Zeeuwse leefpa
troon. Het is óók maar een stadje, met twintig
duizend inwoners of iets meer. ledereen kent er
aan de roep zijn eigen visvrouw, iedereen weet
wie er altijd zat is, iedereen kan vertellen waar
de pianist van de bioscoop woont en wie er
altijd staan te zingen in de kring van het Leger
des Hei Is. Toch is Vlissingen ruimer, vrijer dan
elke andere plaats in Zeeland. Vlissingen heeft
een stoombootdienst op Engeland en een wat
cosmopolitisch hotel, dat 'Britannia' heet. In
Vlissingen huist een kolonie Belgische loodsen,
in Vlissingen is de marine thuis. De stad heeft
de mooiste boulevard van Nederland en een
badstrand met in de zomer veel blote armen en
dijen. Bovenal heeft Vlissingen zijn NV Konink
lijke Maatschappij 'de Schelde', de belangrijk
ste industriële vestiging in de provincie.
's Morgens in de vroegte stappen enkele honder
den arbeiders op de fiets, in Souburg, in Nieuw-
land en Arnemuiden, in Middelburg en Westka-
pelle. 's Avonds keren zij van de fabriek, 'de
Schelde' in Vlissingen, naar hun woonplaats te
rug. Sommigen rijden in de schafttijd (van 12.00
tot 13.45) nog naar huis, om tussen de middag
zoals het behoort, samen met moeder de vrouw
en de kinderen warm te eten. Anderen komen 's
morgens, dommelend in de werkmanstram, naar
de werf. Er zijn er die tussen de middag hun
boterham eten in een loods of op een schip in
aanbouw, of rustend tegen een muur, in het
zonnetje. Er zijn er die een koffie-adres hebben
bij één der omwonenden: volop koffie, twee
kwartjes in de week. Een bedrijfskantine voor
de overblijvers? Daar is men vooreerst nog niet
aan toe. Verreweg de meeste Schelde-arbeiders
wonen in Vlissingen zelf. Zij accentueren er het
karakter van de werkstad.
Middelburg, zetel van het provinciaal bestuur,
van rechtspraak en administratie, een stad vol
tanende deftigheid en zorg voor fraaie bolwer
ken. Vlissingen, vol lawaai van klinkhamers en
vreugde om een te water gelaten schip. Middel
burg een vleugje Den Haag, Vlissingen een
tikkie Rotterdam.
Zeeland 1928.
De botsing op 'de Schelde' kwam voor niemand
onverwacht. In oktober 1927 hadden de bonden
een actie ingezet voor verhoging van het loon,
dat ongunstig afstak bij de verdiensten in ande
re, vergelijkbare bedrijven. De directie verklaar
de, dat er voor het personeel niet meer in zat
dan de normale promotieverhogingen in januari.
Ook het verzoek om een gunstige vakantierege
ling werd met een hoofdschudden afgedaan: de
directeuren wilden niet vooruitlopen op een
landelijke regeling, die bij de Metaalbond de
werkgeversorganisatie in voorbereiding was.
Maanden verstreken zonder dat de ondernemers
van zich deden horen, daarom besloten de bon
den opnieuw tot actie over te gaan. Op hun
verlanglijstje stonden dezelfde punten als in
oktober: verhoging van uurloon met drie, vier
en vijf cent, behoud van het volle loon op
erkende feestdagen, doorbetaalde vakantie in de
pinksterweek.
Ongeveer te zelfder tijd verspreidde zich het
gerucht, dat de directie voor haar afdeling
scheepsbouw een overwerkvergunning had aange
vraagd.
„Dat klopt", zei de arbeidsinspectie te Dordrecht,
toen een vakbondsleider naar de juistheid infor
meerde, „de directie vraagt achtenvijftig uur per
week in de scheepsbouw". De organisaties pro
testeerden, zij hielden de Dordtse hoofdinspec
teur voor, dat een zo ingrijpende verlenging van
werktijd volstrekt onaanvaardbaar was. Zij spra
ken van een overrompelingspolitiek, voorspelden
ernstige moeilijkheden indien de aanvraag van
de Schelde-directie gehonoreerd zou worden.
De hoofdinspecteur zegde een onderzoek toe.
Niettemin verleende kort daarna de directeur-
generaal van de arbeid vergunning voor vijfen
vijftig uur gedurende drie maanden, met toezeg
ging van drieënvijftig uur in het kwartaal daar
na zonder dat de werklieden ook maar
gehoord waren I
De samenwerkende bonden adviseerden hun le
den onmiddellijk geen overwerk uit te voeren;
de hoofdbesturen toonden zich bereid staking te
proclameren, indien door weigering van extra
arbeid ontslagen zouden vallen.
In een kille, vijandige sfeer kwamen op 3 mei
tijdens een conferentie tussen directie en vak
bonden de eisen van de werknemers aan de
orde. Met een categorisch nee werden deze eisen
van de tafel geveegd. Verhoging van het uurloon
met anderhalve cent (ingaande 1 juli) was alles
wat de directie te bieden had mits men het
overwerk accepteerde! De bonden zeiden nee.
Nog poogden de organisaties het overwerk los
te maken van het loonvraagstuk en de secundai
re arbeidsvoorwaarden. De directie ging er niet
op in.
Volgde een ultimatum van de bonden; zij waren
bereid hun eisen betreffende het uurloon enigs
zins te matigen, bleven echter onverzettelijk het
standpunt innemen, dat voor feest- en vakantie
dagen een volledig loon betaald diende te wor
den. Mocht de directie alsnog bereid zijn aan de
verlangens van het personeel tegemoet te ko-
79
