Arnemuiden. In 1273 verkrijgt Floris van Hene
gouwen, stadhouder van Zeeland, voor zijn neef
Floris V, ambacht in Arnemuiden. In dit ambacht
laat Floris V een huis bouwen. Bij de ruil van goe
deren in Westkapelle van 1268 waren ook goede
ren in Arnemuiden betrokken. Uit een oorkonde
van hertog Jan I van Brabant blijkt, dat zijn zwager
Floris V in 1288 van plan was Arnemuiden tot stad
te verheffen. Waarom het toen niet doorgegaan is
is een verhaal apart, dat wellicht nog eens ter
sprake komt. Pas in 1574 verleende prins Willem
van Oranje-Nassau als stadhouder van Zeeland
aan Arnemuiden stadsrechten.
Vlissingen. Het fraaist is de ontwikkeling bij Vlis-
singen te zien. In 1264 draagt Wisso van Koude-
kerke zijn stenen huis te Oud-Vlissingen op aan
Aleid van Avesnes, tante van Floris V. Deze koopt
in 1294 vrijwel al het ambacht in Vlissingen. In
1308 wordt het grafelijk bezit aldaar verder uitge
breid. In 1315 krijgt Vlissingen stadsrechten, zij het
in beperkte mate. Pas in 1477 krijgt de Schelde-
stad de hoge jurisdictie.
Veere. In 1282 is de heerlijkheid Zanddijk, waartoe
het veerhaventje naar Campen op Noord-Beveland
behoorde, even in handen geweest van de Holland
se graaf. Hij kreeg de heerlijkheid opgedragen
door Wolfert van Borssele en diens vrouw Sibille,
waarna deze Zanddijk terug ontvingen als onver-
sterfelijk leen. Hiermee was de basis gelegd voor
het latere markiezaat van Veere. De heren van
Zanddijk, die zich sinds 1338 heren van Veere noem
den, begonnen in 1348 met de aanleg van stads
wallen. De Hollandse graven konden niet voorko
men, dat deze plaats de enige niet-grafelijke stad
in het middeleeuwse Walcheren werd.
Conclusie: We zien in de Merovingische tijd op
Walcheren één handelsnederzetting. In de Karolin
gische tijd drie burgen. Twee van deze burgen ver
liezen zodanig aan betekenis, dat geen van de vijf
lle-eeuwse moederkerken in de nabijheid van deze
beide burgen stond. Middelburg werd toen echter
zo belangrijk, dat er twee moederkerken verrezen:
de Westmonster en de Noordmonster.
We merken verder op, dat de Hollandse graven in
de 12e eeuw ambacht bezitten nabij de vijf moe
derkerken. Middelburg wordt de eerste grafelijke
stad op Walcheren. Het ambacht in West-Souburg
en in Oostkapelle schenkt de graaf aan het eind
van de 12e eeuw aan kloosters. Kennelijk voorzag
hij hier geen verdere ontwikkeling. Westkapelle
groeit ook uit tot een stad(je) en Domburg komt
een aanvankelijke terugslag te boven. Nieuw in
ontwikkeling zijn Arnemuiden en Vlissingen, waarbij
de ontwikkeling van Arnemuiden afbreekt en die
van Vlissingen zeer goed te volgen is. Lijnrecht
tegen de Walcherse gang van zaken in gaat de
ontwikkeling van Veere tot stad. Concluderend mo
gen we zeggen, dat de Hollandse graaf in de 13e
en vroege 14e eeuw de economische groei van
verschillende plaatsen op Walcheren bevorderde
door het verlenen van stadsrechten en dat met
name graaf Dirk VII ambacht afstootte in plaatsen,
waarvan hij zag, dat de ontwikkeling stagneerde
of terugliep.
Dit artikel bevat enkele gedachten over een facet van de
tentoonstelling '700? jaar Walcheren', die gehouden wordt in
het Rijksarchief in Zeeland van 15 april tot en met 26 augustus
1972.
Geraadpleegde bronnen: C. Dekker, Zuid-Beveland, Assen 1971;
P. A. Henderikx, Het Patronaatsrecht van de abdij van Middel
burg in een aantal Zeeuwse kerken, onuitgegeven door doc
toraalscriptie; J. G. Kruisheer, De oorkonden en de kanselarij
van de graven van Holland tot 1299, 's-Gravenhage - Haarlem
1971; en de verschillende uitgaven van het Oorkondenboek van
Holland en Zeeland, 's-Gravenhage 1866-1970.
136
