meeste slechts een excudit is vermeld. Het is
verleidelijk de maker van deze Zeeuwse prenten
in Zeeland te zoeken. Een mogelijke aanwijzing
hiervoor biedt de naam Zacharias Roman. 3).
Afkomstig uit een van oorsprong Vlaams ge
slacht, dat zich te Haarlem had gevestigd, kwam
hij in 1620 als boekverkoper naar Middelburg,
waar hij woonde in De Vergulde Bybel, op de
Burg. Op een penning van 1631 komt hij voor
als deken van het drukkersgilde. Er zijn een
aantal prenten bekend, gelijk aan die uit Specu
lum Zelandiae, die zijn naam vermelden. 4).
Mogelijk vertegenwoordigen zij samen een vroe
gere vorm van dit werk.
Dat Roman relaties had met het bedrijf van
de Visschers in Amsterdam, blijkt uit een daar
uitgegeven kaart van Zeeland "delineata par Nico-
laum J. Visscherum (de vader van Nicolaus
Visscher) et Zachariam Roman." 5) Een dergelij
ke kaart met ais titel "Zelandia ex variis tabulis
a Z. Roman collectis, adornata per Nic. Vissche
rum" schijnt aanwezig te zijn geweest in het
archief te Brouwershaven. 6). Merkwaardig is in
dit verband de aantekening van Verheye van
Citters bij de eerstgenoemde kaart in de Histo-
risch-Topografische atlas van het Kon. Zeeuwsch
Genootschap der Wetenschappen te Middelburg,
waarbij hij aangeeft hoe de 36 prenten van
Speculum Zelandiae met de 9 bladen van deze
kaart tot één geheel kunnen worden verenigd.
Jammer genoeg vermeldt hij niet op grond
waarvan hij hiertoe gekomen is; het vormt
allerminst een logisch geheel.
Van een aantal gravures uit de Speculum
Zelandiae zijn verschillende staten behouden ge
bleven, die bij vergelijking aan het licht brachten
dat er in de loop van de tijd veranderingen zijn
aangebracht. Deze verschillen betreffen door
gaans de bewerkte rand, de titel, of een gewij
zigd detail, zoals bijvoorbeeld de prent van
Middelburg aan de landzijde, waarop op de latere
afdrukken de Oostkerk is bijgetekend. Op grond
hiervan kan worden aangenomen dat er min
stens een viertal uitgaven van dit werk zijn
geweest die teruggaan op de platen van Zacha
rias Roman 7). Zo ook de uitgave van Visscher,
waaraan de illustraties bij dit artikel zijn ont
leend. Deze uitgave is zeker vóór 1682 te date
ren, omdat in het begin van dat jaar Bommene-
de door een stormvloed is getroffen en van de
aardbodem is verdwenen. Op een tweetal pren
ten (Middelburg aan de landzijde en Aagtekerke)
is midden onderaan in de rand gedeeltelijk nog
een "Z" te zien, waarin de oorspronkelijke versie
Z. Roman excud. stond, zodat duidelijk is dat
diens platen voor deze uitgave zijn gebruikt.
De gouden eeuw
Al met al is de vraag naar de datering van de
gravures moeilijk op te lossen. De enige geda
teerde prent is die van Rusten-burgh, waarin aan
de titel is toegevoegd: "toe behoorende den Hr.
Ontfanger Generael van Zeelant Ao 1661." Een
ander houvast bieden de prenten van Middel
burg, waarop de Oostkerk voorkomt, die in 1667
is ingewijd, maar waarvan de bouw lang heeft
geduurd. Van Steenhoven wordt in de Zelandia
lllustrata vermeld dat Nicolaas Honich, overle-
