de middel-burgers
3
joes was anders. Een stad met een om-
jeving waar at vroeg in de negentiende
eeuw een vooruitstrevend boereniibera-
isme zich verzette tegen een drukkend
tncien régime, in Middelburg Heten de
conservatieven zich pas een kleine eeuw
'ater verdrijven, nou ja verdrijven! Soms
'wam er een deftig Goes jongetje hete-
naai naar een élite lagere schooi in Mid
le burg. Hij bracht eens kersen mee,
tiaar at niet mee. Hij schreef het ant
ivoord op het bord: „Ze binne nog nie
/i ar".
Iliddelburg was zich wel bewust de
icofdstad te zijn van een gewest waar
Ie jd stil stond, om van verval niet te
preken. De internationale treinen den
ierden er langs, op Greenwichtijd, dus
v intig minuten te vroeg. Tijdgenoten
sagden er over dat de etalages tien
ear dezelfde bleven. Er waren deftige
tels - een ervan heette „Vieux Doe-
en hetgeen met „Nieuwe Doelen"
verd vertaald - waar je voor f 1,- tot
2,25 logies en ontbijt kreeg en voor
sen kwartje met de omnibus van de
i werd gehaald. „Hotel Abdij" was
danks de matige service beroemd.
werd Frans gesproken.
)e stad had zo omstreeks 1 860 geen
ivangrijke en invloedrijke midden-
|roep. Veel lower classes en een kleine
poep upper classes, beiden om ver-
:ci liende redenen met weinig om
landen, de laatste met een voorkeur
de buitens die Walcheren zo rijk
ss. Dat was. van voor de tijd dat de
te" kwam en dat de leiders van de
handel „Alberts" het sociaal-
- turele heft in handen namen. Eigen-
jk is dit het startpunt van mijn verhaal,
ar ook een thema, want het chauvi-
me van de Middelburgers moet stam-
nen uit de tijd dat de afgeslotenheid
i niet in staat stelde enigerlei ver-
lelijking te maken. Alleen Tilburg - of
II places - had wellicht een beter
nuziekkorps, einde citaat.
nkele citaten uit de roman „Het welkom
chandaal" van P. H. Ritter Jr. - nooit
leheel aanvaard in de betere kringen -
nogen als welsprekend getuigenis die-
ien Het is kort na de eerste wereld-
iorlog. Het (Loftinge - Middelburg) is
een afzijdige stad in een afzijdig iand. Een
stad op heel andere wijze provinciaal dan
andere plaatsen die ver van de bezige
steden-gemeenschap gelegen zijn van
het midden des lands. Want deze plaats
mist de band met het continent. - Het
ware leven was zijn hovaardij, was niet
het kleine bezigzijn met de bedrijven,
die overeenkwamen met zijn luttele be
tekenis, maar het grote en zich voornaam
aanstellende bewegen van zijn nota
belen, die zich in deze stad grandioos
konden gevoelen en plechtig konden ge
baren, omdat zij leeg was. - De burger
nadert eik jaar meer de Übermensch
het is de individu, die geldt in deze kleine
gemeenschap met haar omvangrijke om
geving en naarmate de zielen verschrom
pelen, en zich verdoven aan stevige bit
teruren en flapperende achterklap,
worden de gebaren sierlijker en opu/en
ter, wordt het geringste stedelijk pro
bleem tot een diepzinnig vraagstuk, en
vraagt de geringste stedelijke verrichting
ingewikkelde ceremonie. Je leert er Mid
delburg en de jonge junior (als lokaal
ornament) goed uit kennen.
Lynd maakt die fout niet; ook ik zou
hem willen vermijden. Hij stelt van
Middletown objectievelijk vast: weinig
economische expansie, geen domine
rend industrieel bedrijf, zelfgenoeg
zaam - geen hoger onderwijs bijvoor
beeld -, zestig mijl van de dichtstbij
zijnde grote stad. In het sociologen-
jargon: de standen als vormgeving aan
de sociale rangorde in een tamelijk
onontsloten samenleving met weinig
differentiatie. Gaat dit laatste voor
Middelburg op? Eind negentiende eeuw
vijf scheepswerfjes, verschillende limo-
nadefabrieken en likeurstokerijen, twee
touwslagerijen en stoomhoutzagerijen,
een ijsmakerij, een oliemolen, een meel
fabriek, diverse smeden, brandspuiten
over de hele stad verspreid, acht kranen,
zes stalhouderijen, drie sociëteiten en
verder chocolade-, tabak-, bedden- en
brandkastfabriekjes die nog niet zo
lang ter ziele waren. „Zesentwintig"
standen en het soort privacy dat de
goudvis geniet.
Middelburg, Rouaanse- en Dwarskade. Litho 18,3 x 23,2 cm, getekend door J. F. Schütz (1817-1888),
steendruk van T. P. Roest, uit „Twaalf gezigten der stad Middelburg", 1 851
Exemplaar beschikbaar gesteld door het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, Middelburg.
