pieter lodewijk tak
31
Telegram.
- r :v>- 'jR~ .3 j.1/
.;a0tD,.3 1 E SI aa 4 I EH Hvtfi'LEOC,'4 - E "EA*
wijze het weerzinwekkende leven der
paupers door verschillende vormen
van liefdadigheid niet op te heffen. Wa
terstaatsman en president van de pol
der Walcheren, Abraham Caland,
toonde aan dat Middelburg tot de on
gezondste steden van Nederland be
hoorde.
Wij weten van het leven van de school
jongen Piet Tak Borrie heeft on
vermoeibaar zijn gangen nagegaan
nauwelijks iets. Het is zeker te ver
wachten dat een jongen met een later
zo duidelijk aan de dag tredende op
merkingsgave op zijn wandelingen
door de stad de achterbuurten heeft
gezien waarin verval en prostitutie
welig tierden. Het is verleidelijk om
in een konfrontatie van het zien van
deze armoede en het ondergaan van
de geborgenheid van eigen milieu de
kiemen van zijn sociale bewogenheid
te zoeken, die hem op den duur tot
het socialisme zal brengen. Zeker zal
in zijn gymnasiumtijd de lezing van
het werk van Multatuli de opgroeiende
jongen hebben geschokt. Hij leest er
uit voor in het pas opgerichte gym
nasiumgezelschap Nihil Sine Labore".
Tak was een goed leerling. Polman
Kruseman, rector van het Middelburgs
gymnasium, moet hebben verklaard dat
er onder zijn oud-leerlingen waren
die het hadden gebracht tot minister,
fid van de Hoge Raad en van de Raad
van State, maar dat de meest begaafde
Piet Tak bleef. In een openbare pro
motie op 11 september 1867 werd
afscheid van zijn gymnasiumtijd geno
men; hij kreeg eervol ontslag en een
prijs na een door hem gehouden ora
tie. Tak ging rechten studeren in
Leiden.
Men zal dr. Borrie niet kunnen ver
wijten dat hij ook over zijn studenten
tijd niet alles heeft trachten te weten
te komen. Het is een tijd zoals alleen
jonge mannen met voldoende geld die
kunnen doorbrengen. Aan het gezel
ligheidsleven wordt ruime aandacht be
steed. Tak deed kandidaats in 1872,
tot een afsluiting is het niet gekomen.
Er gaan verhalen dat hij anderen hielp
met hun studie, zelfs bij het maken
van een medisch proefschrift. Na zijn
verblijf in Leiden gerekt te hebben
tot september 1876, verdwijnt hij naar
Gorinchem. Verdwijnen is niet teveel
gezegd, want hij laat zich inschrijven
als geboren op 23 mei 1855 en geeft
als geboorteplaats Haarlem op. Waar
om? Is hij gaan mediteren over de
afgelopen negen jaar? Over zijn ver
blijf te Gorinchem wordt zelfs geen
tipje van de sluier opgelicht, een pe
riode die wel eens beslissend voor
zijn later leven kan zijn geweest.
Wat zijn de kenmerken van een goed
redakteur? Kunnen schrijven, direkt-
heid en objektiviteit zijn wellicht de
beste eigenschappen. Zijn start bij de
Middelburgsche Courant in 1878 is een
gelukkige geweest. Zijn taak was de
verzorging van de buitenlandrubriek.
Het moet gezegd: zijn verhalen laten
zich nog plezierig lezen. De geur van
de drukinkt heeft hem niet meer ver
laten. In 1883 gaat hij naar ,,De Am
sterdammer", met de voormalige
Betuwse predikant Jan de Koo als
hoofdredakteur. De Koo stond een
radikale politiek voor, die Tak om
schreef als een die het liberalisme
wilde herzien door toepassing van
ethische beginselen. Aan de ekono-
mische grondslagen wilde men daarbij
evenwel niet veel veranderen. Tak, die
in 1884 zijn plaats bij de buitenland-
redaktie verwisselde voor chef-redak-
teur-binnenland, verliet ,,De Amster
dammer" in 1890 tengevolge van de
financiële moeilijkheden bij dit blad.
Hij verwisselt tevens van woonplaats:
Amsterdam voor Bussum, het gezellige
café-leven in de sfeer waarvan plan
nen voor nieuwe bladen worden ge
smeed voor wandelingen in het Gooi.
Het lijkt er zeer op, zegt Walter
Thys dat zijn verblijf in Bussum
een vrijwillige ballingschap was wegens
onbevredigd blijven van verlangens en
plannen. Er blijven wel kontakten met
Amsterdam; sinds 1890 verschijnen in
de Middelburgsche Courant zijn ,,Am-
sterdamsche Brieven".
Het verblijf te Bussum van 1890 tot
1893 valt samen met zijn medewerking
aan De nieuwe Gids als redakteur en
voorzitter van de redaktie. Zijn terug
keer naar Amsterdam mag geen ver
rassing heten voor de veel meer doe
mens die hij is dan de beschouwer
op een afstand. Tak groeit in deze
jaren naar het socialisme toe. Kort
gezegd is zijn motivering van zijn late
toetreden tot de partij: het definitieve
van het treden uit eigen klasse en
de bekoring van een partijloos bestaan
gekombineerd met een zekere gemak
zucht. Het betekent geen afbreken van
familiebanden, die hem lief zijn. Hij
schrijft in een poëzie-album, het spre
ken over een vroeggestorven nichtje
doet hem in tranen uitbarsten. Om die
sentimentaliteit hield ik van hem als
van een ideële oudere broer, zegt
Johan de Meester later.
De laatste periode van zijn leven 1899-
1907 is er een van zeer hard werken
voor de partij, voor de politiek. Bor
rie heeft deze periode uitvoerig be
schreven. Hier blijkt een duidelijke
voorkeur van de schrijver voor het
werk dat Tak in de Amsterdamse ge
meenteraad heeft gedaan maar meer
nog voor zijn betekenis als grond
vester van een socialistische gemeente-
