L A N G
RYGH - VETER
de nadere reformatie, hoe nader en hoe ver?
5
men zien tegen de culturele achtergrond
van de 17e en 18e eeuw, in de doorwer
king van de mensbeschouwing van de re
naissance. In de prediking werd de gees
telijke zijde van het mensenleven, de sta
tus van de hoorders, op eigen wijze ont
leed en gekarakteriseerd.
Met het door Brienen constateren dat in
de kringen van de gereformeerde gemeen
ten en de oud-gereformeerden, als uit
lopers van de prediking van de Nadere Re
formatie, een verfijning en verdere uit
bouw is te merken van de klassïfikatie-
methode, zijn wij er niet. Moeten wij de
doorwerking van de Nadere Reformatie
juist niet zien in het oplossen en splitsen in
steeds meer al dan niet kerkelijke groepe
ringen met alle sociale konsekwenties van
dien? Wij kunnen niet stilstaan met de
prediking in de 18e eeuw, zoals Brienen
doet.
Teelinck
Als wij ons met de Zeeuwse piëtisten uit
de 17e eeuw bezig houden, stuiten wij op
Willem Teelinck (1579-1629) als centrale
figuur. Behorend tot een bekend Zierik-
zees regentengeslacht met verwantschap
pen aan andere regeringsfamilies in Zee
land, studeerde hij als te doen gebruikelijk
eerst rechten in Poitiers, later in St. An
drews. In Engeland kwam hij in aanraking
met de „Second Reformation". Onder in
vloed daarvan besloot hij predikant te
worden. Van 1613 tot zijn dood in 1629 is
hij predikant te Middelburg geweest. Zijn
werken en preken worden tot op de dag
van heden herdrukt.
Tot onze teleurstelling was op de tentoon
stelling slechts één werk van hem aanwe
zig en wel de „Sleutel der Devotie", een
herdruk uit 1655, afkomstig uit de collec
tie-Van der Linde. Op de Provinciale Bir
bliotheek van Zeeland berust de eerste
druk van 1624. De tien jaren voor zijn
dood heeft hij ontzaglijk hard gewerkt.
Naast zijn pastoraal werk dat hem bijzon
der lief was, moet hij de weinige uren die
hem overbleven, hebben benut voor de
uitgave van zijn preken en andere werken.
Als wij dan bedenken dat zijn gezin hem
zeer ter harte ging, moeten wij tot de con
clusie komen dat hij zich weinig slaap
heeft gegund. Alom bekend waren zijn
onkreukbaarheid en rechtzinnigheid. Hij
bezag het Middelburgse leven met grote
bezorgdheid. Werden de gemeenteleden
niet teveel in beslag genomen door allerlei
wereldse zaken en daardoor afgetrokken
van hetgeen Teelinck zag als de bestem
ming van de mens: te leven met God?
Wanneer wij de ontwikkeling nagaan van
Middelburg vanaf de overgang naar de
Prins in 1574, zien wij een snelle economi
sche opbloei. Leek de val van Antwerpen
in 1585 een bedenkelijke terugslag te zul
len geven, het tegendeel was waar. De
Brabantse en Vlaamse vluchtelingen
brachten hun deskundigheid en hun geld
mee waarvan heel de stad kon profiteren.
Rond 1600 voeren schepen naar alle wind
streken en de nering bloeide. In 1602 werd
de kamer van Zeeland van de Oost-Indi
sche Compagnie opgericht. De jonge ad
vocaat Cats deed goede zaken, het begin
van zijn grote fortuin. Geen wonder dat
bijvoorbeeld ook de bloemenschilders
Bosschaert en familie hier konden leven
en werken. Hun bloemstukken en stil
levens vonden aftrek door het hele land.
Talrijke drukkerijen vonden een goed em
plooi. Teelinck liet een deel van zijn wer-
Wam aan opgezamtti zijn aïk éf förs/a van verfchtyde Schrijvers voer en tegen
JEAN DE LABADIE.
Er «atbwen
lissssrssiSi,
sar—"
HCM bfyw» ore* il&uwvt (rj
5? cwiatu tm&xaevrmytin,
Oofothovde d««j»«it DeinÖu,
V«nw« «welk mtfanrcraif ffxssatfa
Utota» fecit.
At, ptruötctpB tedtwtmts Citrifli»
Wale AttipkataHiafepminartSaceicm t
Vorabit vüarjaosliso «fit rantu.
Em /fttjtt.
otökwjuc feicfar,
btteriim.ftuna, t&i«
Q uia ceihmkc jwtiM, «In tc<t «rtuntia Laura
^•Mittyin,bfanili»jut rofii fjeusJ&ï, JtBotit,
Yiietrftw, ïottmem).
Sfinx sd Lintfléf ik», ofamo.jjpcr, jirun'-s,
VIridttix,Lxtrfïos,{snede,jrauvJÏKfsr, duLgiirj
Lxiks er, au: bedaiu. C'eï fat, parel iade eororura,
OfSfH rtiaittolj <%fcbrr> Tinrvrx.
P crflftretfclemy(ierno«4erterrfer-a<^, iwmAwok:
au «5n hert mca Wen befCf-wxjmca
Dan «fc de»«rafhei>! Z«Sen-jebcrt*wr>
ZaJefcfc lien wokici uil het meefl isaji"; «i Je wrev.
ctmlfiimm
pT eeftiryvera.1 jOrrsirs, e-tcwifae Fanxeos,
<faK-*oe<iart,Z»efc. beats TV ütaeiiwe aooiet n'tn,
2ey< sdrwn L A 8 A DtEsw Oóotiroft jurcr. KnxXKa,
Dcn^gjkuaeuiixwUftelitceoixtieA trassen'
/hxwtmat pttmt't tilcicft p.'S&xfe,
liifxn ma Ufceucxtfr
V» ia jftgLxt, t» nritt# Mf 'nHrift,
ykiiftmftnxi LsL»i« <4 prtraH.
StcM».
Do iire.fi,lil? L***s>« c iatoSJeteötStuTïewn
U «wtr «tets» geril,<St*> fa ytqtitodoe-
Kan j«mn, cdxeefncctx ru CfaSSri ««Mefouefav
Moe doOf een hengel geril, alt iwnS&hhi, (ins gjnircvca
«WoifclfebfaDujt^lbcfee'eroat.
ScOfUffriTtdick Etfafie.
Dso «ftir,fcae.ea kaart «>f«fJirjtt*<ittt
Opdelen, aa»Asor««,d*tfp«t«SJ«fl%:
I>esn «iwto eacbesr^-.
Os/ /flittiiieg,
Vt ired: Via L 1dienwr. «iuftlk tan
Van veieicn rct: gelfat, vaö saeerder zter
j Ven «K-a dat verti we i«f, cn mert ene UiW jatpm,
5 0*5» «wA Godt, fiet *4 «ei ifaarcue-
Et% Anïltf
O 1 *"clF' K"Z>* OW S^groeif <i»
Die 1 Orrt a! an «takt rfer idee «n Ijeai fenf
i £V juffion Stkumsm, mnt ma cr, <nn fhiitm.
La onder 't home-rat bet haan: je eoekt te Mrant
Sa AxJ"
0tts La»aadie taaa ucei eaa Go&iisftS fr,,n
1>le graag tea Herder dock «lie Htrdcn
Die t CiiiitSintinm ootroert dnsr frttéiHca cp fi&ytw
Dte sataig fetlt fecaoekr, &xh otrgem Lan \c:t-!yïm.
0it 'ftaiielll bcelt. zrer 2
Zeef któo vaa iRf ca te ets, "sar gaa
Die 't alri(t bttft aeet druk trn-t icheiifea ei
Die lettkcn ejüeeitea zou, kun Ey «rif ftxs
E 'k i-rte
(.Jojrfcefryu.i
Jfet fofrarss-verdrtRtegv 4 t
fc<s sa» (.:a (êksnir: tLelmffifttt
we?,,.iie vtc; ap raenLOMt
Maaraa.uff snrskfcennïawikfstehkrertiataai.
1 «ssswse»
r>p<r4>x<lK«3fi»
a prast
t« /.«ryVro,
t bbfrc*.
0se't tuioli, 4k man dm ièerecn 1» prt-a.
Van 't hesisg «rëkgeètrt, vasJt goJdtWr griw.
Cf hoort meer KJC f^n tofak laSitiw te frUftcx.
S^n wok dat«te Godt't fair VK, ttd iaandc ffyyea.
't C rksjnt is na het TO0Det#|> van tic* yrcat,
Maar fi^wiehesfegeisjtkt rSt, dkfeMoiscfr of Soti
Htm hevea weekt tfckut, fectn tee»,
j W«(i1byfaA.dkC» awdoei faa
EcucStijc*.
XTtj La* int* M wcgtefWttktfRoPiiOt: vee? grjui,
i V«i rijtaem, veeLgeftbrijk, urtML njtlseS", w« Ata,
ACStfaart,eadiak,eny«ueht,aan«kr«<k»kuyt^
S^rthicenfaea tooekra tiaet, njnïttfekt het iaog 0*kE tójï*».
Öpd Afbccldh^.
TA is is"t ifsirjkxf u«liieoOrcoeea l.iumt.
Zt.s -eeg «KM hv ièn fcresetie oodcr tWep en
De HVVain sn Cnrlat Have cksI Lrter erett eenliueten,
Dictxr, fja tinsijlna mVtxntfnt cn nrfax
Cieee iiiKit issi haaien 111 een »f!cefl:Üeo (laar
fes fliyfge^nanen Snar haft Isrtteii^. san Baekes,
Een Asidet.
H: dit te IttfikSaoeiloix &{*itc* oasomfioot
line 10 ene fccnhbclfcr 4e preftc?<gkc 4»e
Ten wgenayre^, i&cMuricn liaill «Sas
f Wechsmtiici esfden ear, by eu5flsttï!eï*sen'^
S'eetnteif êtbeip'1 p^rèsrzo fcosfe) en *ol«s
Ah tl? iBtmx&g vi> die'<raeeytbft.cn &kv*.
Voor LABADIE.
VtT ie LadeZe 4n eietmeB hedeo fct»;teE
i y htsar eKrfriiljji,»» navry nctt» *a>feUrttrga',
i Deeb iCrChnm&jfk opmnlt hjart kennen ri
jDuJZtÖtg?, töcthek^göykceBlxdtftwnlojeien,
OpSw*»*T* La»*»tï.
Zoe S»eenre **lviaüctioeniw<4aei*.rrtptetr,
A4-' ïfl A" itrteteitdie htnuïtcal de ««ndi h»t,t
[Ociijj: daaeovzii'tlicej bttiaetife roonjtnS f
i Warned* na tmftgéezoeit. Irieo
Kt>i£c H? zeiinkt btxmt riwrieefeiKr oif «root ZOtm t
ts-..>oj2 nodrararoathjirpjcoon.
Versjes voor en tegen De Labadie.
Coll. Zelandia lllustrata IV, 570 (Zeeuws Museum, Middelburg).
