zeeland monumentaal II
124
koele graf-ornamentiek. Die denkt ook
aan Middelburg, Stavenisse en Aagte-
kerke. Verhuist dus. Aan de zo weinig
bekende tombes van Serooskerke, Sint-
Maartensdijk, het Perponchermonu-
mentje van Heinkenszand, de kerken
van Burgh, Thoien en Kruiningen.
Wie kent, anders dan van het plaatje, de
prachtige graven uit Aardenburg's Sint-
Baaf, wie de Wilgefortis-steen in de ge
havende kerk van Wemeldinge, deze
machtig interessante afbeelding van
Sinte Ontcommernis, die men de heilige
dame met de baard noemt? En wie kent
er, nu het toch over graven gaat, de
landmeter van Baarland in de geschon
den maar nog kloeke kerk, in het hof
waarvan men een soort pannekoek-
huisjesgruwel wil laten doorgaan voor
het „gerestaureerde" huys te Baarland.
Vragen staat vrij. Wie kijkt nog om naar
de apostelen van NisseWie bekijkt de
Zocher-wallen van Middelburg als mo
nument? Wie het aardkasteel Retran-
chement?
Kleine en grote monumenten, soms met
een wat grimmige achtergrond. De
Ares-kop in de toegangspoort van het
fort Rammekens duidt niet op veel vrien
delijkheid, maar het fort is er als monu
ment niet minder om. „Een grootscheeps
gezicht van de Italiaanse renaissance in
Nederland" noemt Van Swigchem het.
Vergeet de wallen van Hulst niet, het
ravelijn van Uzendijke evenmin en - in
dat stadje - vooral ook niet het wijde
exercitieveld dat men stilaan de „markt"
is gaan noemen.
Over markten gesproken: de pompen
van Sinte Anna, Sint-Maartensdijk,
Goes, de abdijpomp van Middelburg.
Kleine monumenten met een vaak uit
gebreide geschiedenis.
Het dorpspatroon van Borssele naar het
ontwerp van Stevin, misschien wel een
nationaal voorbeeldobject. Molens en
vliedbergen.
Monumenten. Wie zegt „nee" tegen de
kern van Kloetinge?, tegen het opnieuw
in restauratie komende Westhove bij
Domburg, tegen al die vuur- en licht
torens langs onze kusten?
En wie zal er uiteindelijk „nee" zeggen
tegen het op zich niet zo best ogende
Toorop-kerkje aan de Veerse Kaai? Het
is beter „ja" te zeggen ook tegen de niet
zo bijzonder fraaie Muraltmuurtjes op de
zeedijken, het „spannende" Bakema-
stadhuis van Terneuzen, enkele versprei
de hedendaagse behuizingen en - bij
voorbeeld - de Zeelandbrug en de in
richting van het Zeeuws Museum.
Zeg dan maar „nee", en herhaal het vele
malen, tegen de verloedering van het
landschap, de zomerhuisjesverwording
van Walcheren, de aantasting van (ook)
de laatste goede dorpskernen (Bigge-
kerke) en kom dan weer positief uit mid
den in de stroom der goede zaken en
houdt daar even stil bij het cisterciënzer
kapelletje van het Hof te Zande.
Dat kan onmogelijk een eindpunt zijn,
want het aardige van reisjes als dit is dat
het eind ervan zoek is.
Zeeland monumentaal blijft immers een
open zaak.
O.
Ingangspoort van het fort Rammekens bij Ritthem.
