DE HAVEN, WERK- EN WIJKRUIMTE,
MONUMENT IN DE SAMENLEVING
A. C. W. van der Vet
96
Een haven is maar een werk- of wijkruim-
te. Een stuk beschut water, deel van zee,
zee-arm of rivier. Aangelegd slechts uit
nut en noodzaak. Kerken, paleizen, koop
manswoningen werden en worden uiter
aard eveneens gebouwd uit nut en nood
zaak, maar vaak ook was en is het mee
een drijfveer van de bouwers, een monu
ment te scheppen. Havenbouwers dach
ten noch denken ooit eraan dat zij monu
menten zouden kunnen bouwen: hun
scheppingen zijn zo utilair als een straat
weg.
Ook de motordrijver van het Monumen
tenjaar 1975, de Raad van Europa, kent
aan havens geen betekenis als monu
menten toe. Zij worden niet genoemd. Zij
komen ook niet als havens voor in de Mo
numentenwet. Evenmin wordt in de be
schrijving van monumenten, zoals die
wordt gegeven in het boeiende en instruc
tieve boek Monument en Samenleving"
dat de Raad der Europese gemeenten
heeft laten samenstellen vanwege dat M
75, over havens gerept. Onder de „sug
gesties voor een actief beleid" die dit boek
bevat, zeventig in getal, vindt men het
woord „haven" niet.
Nu ja, enkele van die zeventig „sugges
ties" (ik begrijp nooit goed waarom dat
anglicisme zo vaak wordt gebruikt; voor
stel of denkbeeld zijn toch net zo dui
delijk?) zijn allicht ook van toepassing op
havens. Zoals nummer 44:
Monumenten mogen niet als geïsoleerde
objecten, maar moeten in relatie tot hun
omgeving worden beoordeeld.
Inderdaad: een beschut stuk water, aan
gelegd uit nut en noodzaak, kan alleen
monument zijn, worden, blijven, in relatie
tot die omgeving; de omgeving is hier
zelfs bepalend.
Of nummer 48:
„De functie die een monument heeft, is in
veel gevallen slechts dan gegarandeerd a/s
de gebouwen in de omgeving hun oor
spronkelijke functie behouden.
Dat wordt voor havens al wat moeilijker;
met name havens die hun oorspronkelijke
functie hebben verloren en toch monu
ment zijn zullen niet altijd onder deze ga
rantie kunnen worden gebracht. Het
wordt echter óók niet altijd voldoende ge
poogd!
Maar vooral van betekenis is nummer 53:
,,Als gevolg van maatschappelijke veran
deringen gaan oorspronkelijke bestem
mingen van monumenten verloren of wor
den elders gevestigd. Maar dezelfde maat
schappelijke veranderingen roepen
nieuwe bestemmingen in het leven of zor
gen ervoor dat bestaande bestemmingen
zich tot monumenten aangetrokken voe
len.
Dat is een uitspraak die zeer duidelijk op
heel wat oude Zeeuwse havens van toe
passing is. Want juist in deze provincie
hebben zoveel havens hun oorspronkelijke
functie(s) verloren.
De beurtschipperij is goeddeels verdwe
nen. Visafslagen worden geconcentreerd
in enkele, deels nieuwe, goed uitgeruste
havens. (Waar is de tijd gebleven dat ik in
Brouwershaven vooreen paar sigaren een
In de zomer van 1972 lag de Oude Haven van Zierikzee voor het eerst sinds héél lang weer vol schepen. Plat-
boomjachten vierden hier toen hun reünie. Zó zou die mooie haven, omkraagd door verrukkelijke bouw
werken, altijd mogen zijn. (Op de foto liggen nog twee woonschepen; inmiddels is er weer een afgevallen, nu
rest er nog één en die zal ook wel eens verdwijnen.)
