WAT VERBERGT DE KERK VAN WEMELDINGE?
de oude moederkerk van zuid-beveland ir. J. F. Hondius 9
„Op een hoogte gelegen kerk, in de vorige eeuw verknoeid en daarna in 1898 afschuwelijk gerestaureerd.,. Helaas
is deze bondige omschrijving die het Kunstreisboek van de Kerk van Wemeldinge geeft nog steeds juist. Het is
daarom verheugend dat de Kerkvoogden in 1969 het plan opvatten de kerk volledig te restaureren. Ten behoeve
van het maken van een restauratieontwerp werd door ons in 1970 een voorlopig onderzoek naar de oorsprong
en de geschiedkundige wederwaardigheden van deze kerk uitgevoerd. In het volgende zullen onze voorlopige
bevindingen beschreven worden. 1) Het laat zich aanzien, dat als de restauratie van de kerk doorgang vindt, nog
meer belangwekkende gegevens over een stukje vroeg-middeleeuwse geschiedenis van Zeeland tevoorschijn
zullen komen.
Tot dusverre was de kennis over de
kerk van Wemeldinge uiterst summier.
Het Kunstreisboek, Kerken en torens in
Zeeland' van H. Janse, en een artikel
van J. Verheul Dzn (die verantwoorde
lijk is voor de restauratie van 1898) in
het Bouwkundig Weekblad van oktober
1898 zijn de voornaamste bronnen,
maar ze spreken elkaar op verschillende
punten tegen. Het onlangs verschenen
boekje 'Langs de oude Zeeuwse kerken'
2) houdt zich wijselijk op de vlakte, en
vermeldt zonder kommentaar de ver
schillende opinies.
Het is eigenlijk vreemd dat deze tegen
spraak en de eigenaardige onregelma
tigheden van de kerk niet veel eerder de
nieuwsgierigheid van onderzoekers
hebben geprikkeld. Wellicht heeft het af
stotende voorkomen van de kerk met
haar afgeplatte kap en afschuwelijke ge
pleisterde zuidgevel hen afgeschrikt.
(Fig. 1 en 2).
Hoe oud is de kerk eigenlijk?
De in de noordwand van het schip aan
wezige steen met het jaartal 1411 is een
nogal onbetrouwbare getuige. Deze
steen dateert van 1882, zoals uit de
kerke-rekening van dat jaar blijkt. De
steen bevindt zich bovendien op de
plaats waar tot 1898 een kapspant stond
en is dus minstens één keer verplaatst.
Janse suggereert dat dit steentje de
bouw van het schip dateert, maar het
Kunstreisboek dateert het schip plm.
1500. Beide zijn het erover eens dat de
toren 14e eeuws is, dus ouder dan het
schip. Hoe kan dat? Heeft men dan eerst
een toren gebouwd, en een eeuw later
de kerk? Dat is toch ondenkbaar.
Dr. C. Dekker komt in het raam van zijn
historische studie over Zuid-Beveland 3)
tot een datering van de stichting van
een kerk te Wemeldinge in de He eeuw
ev. zelfs late !0e eeuw. Vier eeuwen
eerder dus dan genoemde zegslieden!
Aangezien deze datering een beter be
grip van de kerk mogelijk maakt, geven
we Dekkers overwegingen hier kort
weer.
Op grond van de wetenschap dat de oc
cupatie van de grote kreekruggen op
Zuid-Beveland al in de 9e en 10e eeuw
heeft plaatsgevonden en op grond van
beschouwingen over kerkfiliatie en pa-
trocinium komt Dekker tot de conclusie
dat de kerk van Wemeldinge vermoede
lijk de oudste van Zuid-Beveland is. Zij
kan volgens hem een direkte afsplitsing
zijn van de oude moederkerk van Zee
land, de Westmonster te Middelburg,
een eigen kerk van de bisschop van
Utrecht. Evenals de Dom van Utrecht en
de Westmonster was ook de kerk van
Wemeldinge gewijd aan St. Maarten, in
tegenstelling tot de eveneens oude ker
ken van Kruiningen en Yerseke. Hariulf
van Oudenburg vermeldt in 1116 'een
kerk op Beveland'; Dekker vermoedt dus
dat hij hiermee de kerk van Wemeldinge
bedoelt. De oudste expliciete vermel
ding van de Wemeldingse kerk, die Dek-
Fig. 1. Aanzicht vanuit het noorden. Het schip met af
geplatte kap, verhoogde noordgevel en verminkte
ramen. De indeling van de ramen van het koor dateert
van ca. 1826.
