universiteit en bestuur een interdisciplinaire notitie 101 of de daaruit resulterende verkeerscon- sequenties, de aantasting van het land schap, de verzwakking van de kracht van de stedelijke centra en de daling van het voorzieningpeil voor de niet-autobezitter wel voldoende door de voordelen van deze winkelcentra 'auf der grünen Wiese' worden gecompenseerd. Dus of de mo- nodisciplinaire benadering niet langza merhand vervangen moet worden door een multidiscilpinaire benadering waar in, al dan niet gekwantificeerd, met alle effecten op andere gebieden rekening wordt gehouden. De vraag rijst wat in het licht van deze zich onmiskenbaar doorzettende maatschap pelijke ontwikkelingen de taak van de we tenschap is. Een eerste taak springt uit het voorgaande al direct naar voren, n.l. het pogen om alle effecten die een be paalde maatregel of een bepaalde ont wikkeling heeft, te kwantificeren en zo mogelijk op één noemer te brengen. Daardoor wordt het immers mogelijk een steeds groter aantal effecten samen te nemen en kosten en opbrengsten daar van wat hun onderlinge grootte betreft, te vergelijken. Deze pogingen worden aan gewend in het kader van de zgn. kosten- batenanalyse. Dit is een systematische en zoveel als mogelijk gekwantificeerde op stelling van maatschappelijke offers en maatschappelijke baten die met de uit voering van een bepaald project, resp. met een bepaalde ontwikkeling, gepaard gaan. De vorige spreker, die ik overigens zeer hoog acht, vroeg zich in een van zijn stel lingen af of technieken als de kosten- batenanalyse niet snel aan veroudering onderhevig zijn. Het antwoord op deze vraag moet mijns inziens ontkennend luiden. Een systematisch afwegen van voor- en nadelen van een bepaalde han deling dient aan ieder bewust handelen, van het individu zowel als van groeperin gen van individuen, vooraf te gaan. Wat verouderen kan is de in de analyse toe gepaste techniek, doch niet het principe van de afweging, die zelfs fundamenteel tot de taak van iedere bestuurder be hoort. Trachten we op deze wijze, ten dele ons baserend op positieve kennis, ten dele min of meer op gevoel, projecten te beoordelen door de voor- en nadelen op een rijtje te zetten en zoveel als mogelijk te kwantificeren, dan zijn we in feite bezig met het bestuderen van relaties tussen verschillende aspecten en dus tussen disciplines. We bezien de invloed van spanningen op de arbeidsmarkt op het ziekteverzuim, de invloed van bepaalde wegconstructies op de aard van de ver keersongevallen, de invloed van betere medicijnen tegen maagdaandoeningen op het aantal produktieve dagen van de patiënt, de invloed van het toenemend luchtverkeer op het functioneren van de gehoororganen van de omwonenden van het vliegveld, de invloed van ploege- narbeid op het aantal echtscheidingen, de invloed van de recreatie op de kwali teit van het water in de Friese meren, enz. enz. Onnodig te zeggen dat dit een uit zonderlijk belangrijke bezigheid is die er al reeds in aanzienlijke mate toe leidt dat wetenschappelijke onderzoekers op ver schillende terreinen elkander moeten vinden en ook reeds gevonden hebben. De samenwerking tussen disciplines wordt op deze wijze a.h.w. afgedwongen. De onderzoeker geschoold in één disci pline kan dit soort werk en dus ook zijn eigen werk niet meer goed doen zonder samenwerking met onderzoekers uit een of meerdere andere disciplines, waarvan de aard uit het bestudeerde probleem volgt. De econoom kan zich niet meer veroorloven alléén econoom te zijn, de socioloog schiet tekort als hij alléén so cioloog is en de technicus vindt in zijn technische kennis onvoldoende houvast om zijn projecten, hoe vernuftig ook ge zien vanuit de technische gezichtshoek, maatschappelijk aanvaardbaar te maken. Hetzelfde geldt voor beoefenaren der an dere disciplines. Toch is een dergelijke benadering, hoe verruimend zij ook moge werken, slechts een eerste stap op de weg naar een inter disciplinaire aanpak van de problema tiek. Kenmerk van de benadering, zoals in het kader van de kosten-batenanalyse omschreven, is immers dat de invloed van een bepaald project op de situatie op een ander terrein dan dat waarop het pro ject traditioneel ligt, wordt geanalyseerd. Evenwel, dit is slechts een deel van het analytisch kader waarbinnen het pro bleem in feite zou dienen te worden aan gevat. Een voorbeeld moge dit verduide lijken. Stel, in een bepaald gebied vindt een sterke industriële ontwikkeling plaats. Bij een kosten-batenanalyse be treffende een groot nieuw project, dat in dat al reeds industrieel, expanderende gebied wordt overwogen, wordt volgens de hiervoor aangeduide regels o.m. re kening gehouden met de invloed die dit nieuwe grote project op de kwaliteit van het milieu in die regio heeft. Met name zullen hierbij de meerdere lucht- en wa terverontreiniging worden onderzocht. Zou op grond van de na deze analyse beschikbaar komende informatie alléén worden besloten het project te doen doorgaan, dan is dit besluit gebaseerd op een onvolledige analyse. Uit onderzoekingen in het Roergebied en het Rijnmondgebied is komen vast te staan, dat de gevoeligheid voor het mi lieu onder vele lagen van de bevolking zodanig is gestegen dat een tekortschie tende milieukwaliteit een duidelijke re den kan zijn voor een emigratie uit resp. verminderde immigratie naar industrie gebieden. Betreft deze migratie in eerste instantie b.v. personen van een bepaalde hogere scholingsgraad, dan wordt hier door de structuur van de arbeidsmarkt beïnvloed en daarmee weer de vesti gingsvoorwaarden van de industrie zelf. In het Roergebied is mede hierdoor de noodzaak ontstaan tot de import van grote aantallen gastarbeiders in sterke mate werkzaam in de metaalnijverheid. De daarmee gepaard gaande sociale problemen zijn uiteraard bekend. Het zijn mensen met een andere culturele achter grond en met een ander gedragspatroon welke eigenschappen gemakkelijk tot vorming van ghetto's en andere segrega tieverschijnselen kunnen leiden. Men zou nog lang kunnen doorgaan met het verlengen van deze keten van oorzaak en gevolg waarin bovendien nog tal van dwarsverbindingen voorkomen. Een ge deeltelijke presentatie van het probleem moge echter reeds voldoende duidelijk maken dat hier een zeer groot aantal in terrelaties tussen verschillende deelge bieden van wetenschap bestaan. Deze maken het duidelijk dat in een kosten- batenanalyse niet kan worden volstaan met het bestuderen en evalueren van di recte effecten, ontstaan als gevolg van de uitvoering van een bepaald project, doch wel degelijk ook indirecte effecten die via meerdere disciplines kunnen lopen, die men circulaire effecten zou kunnen noe men, voor zover als redelijkerwijs moge lijk is, dienen te worden bestudeerd en geëvalueerd. Doen we deze stap, dan zijn we inderdaad aangeland op het terrein van een inter disciplinaire aanpak van het probleem. De disciplines worden dan immers als een systeem van onderlina intensief sa-

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1976 | | pagina 9