jacob cats 1 577-1 977
94
AAN CATS
Mijn oudste en beste vriend,
die van mijn vroegste dagen
Mijn zoetste troost in 't leed,
mijn tederst welbehagen
In kalmte en blijdschap waart!
aan wien ik alles dank.
Wat in mijn ouderdom,
mistroostig, lijdend, krank,
Mij 't leven draaglijk maakt,
met Godsdienst, eer en zeden!
Naast meester Bilderdijk heeft doctor
Kuyper zeer lovend over vader Cats ge
sproken en men zou het bijna drie calvinis
tische adjectieven willen noemen.
Toorn
Potgieter en Busken Huet hebben de fio
len van hun toorn over Cats uitgegoten.
Potgieter stelt voor het eerst vragen als
deze: welk deel heeft Cats genomen aan
de bewegingen zijns tijds en: welk soort
van nieuwsgierigheid heeft er gescholen
in de gretige lezing van zijn werken gedu
rende de eerste helft der achttiende eeuw?
,,AI hetgeen er onhebbelijks wezen mag in
onzen landaard is weleer v/eesch gewor
den in den persoon van Jacob Cats" zegt
Huet in de inleiding van zijn Gidsartikel
van 1863. Als weerhaken zijn blijven han
gen zijn opmerkingen: godvreezende
moneymaker, incarnatie van den neder-
landschen daemon, laaghartige moraal,
leuterlievende vroomheid, zeeuwsche pol
dergast, of: het is edeler aan Ormuzd en
Ahriman te gelooven dan aan den christe-
lijken God van Vader Cats, of: hij heeft
ons omgekneed tot een wawelend en ge
niepig volk. De uitspraken zijn bekend al
distantieert Huet zich later van deze wei
nig christelijke gevoelens jegens Cats.
De Smaele is het in de Algemene Litera
tuur Geschiedenis (deel III) eens met het
gezegde van Huet, dat Cats bij zijn land
genoten ,,geen hoogere eerzucht gewekt
heeft, dan om, met Gods naam op de lip
pen en een aalmoes in de uitgestrekte
hand, te sterven als millionair". Verder
vermeldt De Smaele nog, dat de uitingen
van Cats' zinnelijkheid niet gezond zijn: hij
is een typisch geval van sexuele verdrin
ging. Hij is het eens met de dichter Frans
Bastiaanse:Thans lijkt het de tijd om ons
in verloren ogenblikken, niet al te lang,
niet al te vaak, met Cats te vermaken". En
laatste zin: ,,ln Duitsland en in de Scandi
navische landen is zijn invloed aanzienlijk
geweest.
Leven
Hoewel ik de feiten uit het leven van Cats
als bekend veronderstel mag ik de lezer
wel een geheugensteuntje geven. Gebo
ren op 10 november 1577 als zoon van
Adriaen Cats en Leenken Breijde. Een so-
lied burgerlijk gezin. Van zijn elfde tot zijn
veertiende jaar is Jacob te Zierikzee ge
weest en gaat daar op de Latijnse school,
te vergelijken met het gymnasium. Dan
verlaat hij Zierikzee en laat zich in 1593 te
Leiden inschrijven in de literaire faculteit
maar studeert in de rechten verder en vol
tooit zijn studie met een promotie in de
rechtswetenschappen te Orléans (1598).
Cats vestigt zich als advocaat te Den Haag
waar hem de derdedaagse koorts over
valt. Hij zoekt verandering van lucht in
Engeland waar hij Oxford en Cambridge
bezoekt. Hier komt hij in aanraking met
het puritanisme en het piëtisme. Het
piëtisme wil het beleven van het geloof in
het leven van alle dag. Cats zal hiervan
steeds meer invloed ondergaan. Hij komt
in 1603 als advocaat in Middelburg en gaat
een huis in de Noordstraat bewonen. In de
Zeeuwse hoofdstad krijgt hij een bloeien
de advocatenpraktijk vooral omdat hij zich
aan handelsgeschillen gaat wijden.
Middelburg
Het is hier de gelegenheid om enige pas
sages aan Middelburg te besteden. In
Wat is doch hoofsche gunst?
een wasem haest verdweenen,
Sij rijst ghelijck een damp,
en gaet dan weder henen
(uit: Proteus ofte Minnebeelden, verandert in Sinnebeelden, ed 1627)
