de middelburgse bolwerken
166
over: de op het Seisbolwerk staande
„Seismolen" en de aan het Vlissingse-
bolwerk gelegen molen „De Hoop".
De uit 1728 daterende ,,Seismolen" is een
korenmolen, die tot kort voor de tweede
wereldoorlog bewoond is geweest. In
1955 werd de molen gerestaureerd, toen
werden ook de wapens van de Middel
burgse regentenfamilies Parker, Van Rei
gersberg, Coninck en Van de Blockery,
die boven de ingang prijkten, hersteld. Dit
zijn de wapens van Willem Parker, Jacob
van Reigersberg, Daniël Coninck en
Josias de Blockery, die ten tijde van de
bouw van deze stadskorenmolen thesau
riers (functionarissen belast met het be
heer der stedelijke geldmiddelen) waren.
Thans doet de molen dienst als droog
ruimte voor brandweerslangen.
„De Hoop", eveneens een korenmolen,
dateert oorspronkelijk van 1736. Na het
afbranden van het bovengedeelte in 1755
werd hij herbouwd. Tot 1920 was deze
molen in bedrijf. Na zware oorlogsschade
in 1940 volgde een restauratie in 1954. De
muziekvereniging Juliana" gebruikt de
molen momenteel als repetitieruimte.
In de vorige eeuw waren er twee touw-
slagerijen te Middelburg: de lijnbaan in de
Dolfijn" bij de Algemene Begraafplaats
en de touwslagerij van B. A. Fokker bij de
Seismolen. Fokker kreeg in 1864 23 roe
den en 2 ellen grond op het bolwerk ,,tus-
schen de langevijle- en seis-barrières" van
de gemeente in erfpacht. Hij werkte in die
tijd met 14 knechts en 8 jongens. De ar
beiders liepen in de open lucht, het vlas
om de middel, op de lijnbaan het touw te
draaien. Na de dood van Fokker zette zijn
weduwe het bedrijf voort totdat in 1901
opheffing van deze laatste Middelburgse
touwslagerij volgde.
Ook als begraafplaats zijn de bolwerken te
benutten. Sedert 1704 bevindt zich een
Joodse begraafplaats (Hoogduitse Joden)
aan het Seisbolwerk bij het Seisplein.
Bij graafwerkzaamheden in 1971 vond
men in het Vlissingsebolwerk, nabij de
voormalige Winterstraat, menselijke ske
letten. Deze zijn mogelijk afkomstig van
een militaire executieplaats daterend uit
1747.
Aan het Seisbolwerk tegenover het huis
,,De Sprenck" bevond zich voorheen een
ijskelder. Staven ijs, bestemd voor het
gasthuis konden daar koel opgeslagen
worden. De kelder is er nog, maar hij is
dichtgemetseld.
Sedert 1873 bevond zich aan het Noord-
bolwerk de Buitensociëteit, ook wel ,,De
Theetuin" genaamd, met een mooie tuin,
waar 's zomers muziekuitvoeringen plaats
vonden. Vreemdelingen konden vrij geïn
troduceerd worden.
Hoewel er ongetwijfeld nog wel meer over
de Middelburgse bolwerken te vertellen is
zijn we nu toch aan het eind van onze hi
storische rondwandeling gekomen.
Tot besluit
De bolwerken, zoals wij die nu kennen da
teren dus uit het midden van de vorige
eeuw. In voorjaar en zomer gaan ze ge
tooid in vele soorten groen; ze vormen
fraaie wandeldreven waar vele generaties
Middelburgers voetstappen hebben lig
gen: Generaties hebben op die groene
ring een zondagmiddagwandeling ge
maakt, speenkruid geplukt, eendjes ge
voerd, zwanen gepest, kastanjes geraapt
en eikels; later kwamen zij om te vrijen,
veel later weer om op de bankjes te zitten
keuvelen over de goede oude tijd..." 11).
Noten:
1Van oudsherwordt gesproken over bolwerken,
ook wel over wallen en vesten. De betiteling
bolwerken is echter overheersend. Het water
om de bolwerken, de stadsgracht, wordt
(buiten)singel of vest genoemd. De na de
afgraving ontstane wandelpaden heetten wel
wandelingen.
2) De stadsmuur, zoals die begin 16e eeuw ge
weest moet zijn, is goed waar te nemen op
een 19e eeuwse kopie van een gezicht op
Middelburg uit 1511 (historisch-topografi-
sche atlas van het gemeente-archief Middel
burg cat. nr. 7 en Zelandia lllustrata, in Rijks
archief Zeeland, cat. Unger dl. 2 nr. 187).
3) Unger, Monumenten Middelburg, p. 3.
4) Kesteloo, Stadsrekeningen VI 1626-1650, p.
11.
5) Tegenwoordige Staat I, p. 1 38.
6) Walchersche Arkadia, p. 247.
7) Schukking, Oude vestingwerken, p. 75-76.
8) Zie voor de familie Zocher het tijdschrift
Wonen - TA/BK, nr. 9/10 1977 (gewijd aan
de tentoonstelling Stadspark en buitenplaats,
die van mei-september 1 977 in Haarlem werd
gehouden), K. G. Zocher komt in het tijd
schrift niet voor.
9) Gids voor Middelburg en omstreken, p. 1 3-1 4.
10) Archief Interne Zaken dossier - 1.777.83
Aanbrengen beplantingen 1946-1954.
11Middelburg in beeldspraak, p. 46.
Geraadpleegde literatuur:
Bree, L. W. de, M. P. de Bruin en G. A. de Kok,
Middelburg in beeldspraak. Middelburg, 1967.
Dommisse, P. K., Onderzoek naar de eerste om
walling en omgeving der stad Middelburg, Middel
burg, 1 904.
Ehrlich, J., Bijdrage tot de kennis der geschiedenis
van het ontstaan en den verdere aanwas der stad
Middelburg in den stroom der Arne, Middelburg,
1848.
Gargon, M., Walchersche Arkadia, Leiden, 1715.
Gids door Walcheren, Middelburg, 1917.
Hoogstraten, M. van. De molens van Zeeland,
Middelburg, 19722.
Kesteloo, H. M., De stadsrekeningen van Middel
burg 1365-1810, Middelburg, 1881-1902 (9
dln.).
Nagtglas, F., Gids voor Middelburg en omstreken.
Middelburg, 1884^.
Roosenberg, H. P. R., De negentiende eeuwse
kerkelijke bouwkunst in Nederland, 's-Gravenhage,
1972.
Schukking, W. H., De oude vestingwerken van
Nederland, Amsterdam, 1 941
Tegenwoordige Staat van Zeeland I, Amsterdam,
1751.
Unger, W. S., De monumenten van Middelburg,
Maastricht, 1 941
Verslagen gedaan door Burgemeester en Wethou
ders van Middelburg aan den Gemeenteraad,
1860-1865 en 1901.
Waard om te behouden (met rede van P. J. Meer-
tens), Middelburg, 1972.
Geraadpleegde bronnen:
Uittreksels uit de registers ten rade van de stad
Middelburg, (1532)-1736, bijgewerkt tot 1763,
6 dln. (gemeente-archief Middelburg, ongenum
merd).
Archief Interne Zaken van de Gemeentesecretarie
Middelburg.
Archief dienst Gemeentewerken van Middelburg.
Provinciale Zeeuwsche Courant 1 947.
