DE BETEKENIS VAN BOLWERKEN VOOR
STAD EN LANDSCHAP meke van Oosten
In de voorgaande artikelenreeks is uitge
breid de historie van bolwerken van een
aantal Zeeuwse vestingsteden en -stadjes
aan de orde gekomen. Daarin komt duide
lijk naar voren dat historisch gezien de nu
bestaande resten van de stadswallen zeer
verschillend en buitengewoon interessant
zijn: derhalve zeker het behouden waard.
Toch vindt er een voortdurende aantas
ting en afbraak van de stadswallen plaats.
Uit het feit dat de bolwerken nu overal
nog tamelijk goed als zodanig herkenbaar
aanwezig zijn, blijkt wel dat het om zeer
grote, veel ruimte in beslag nemende wer
ken is gegaan, die niet zomaar op te
ruimen zijn.
De aanwezigheid van stadswallen en in
later tijd de restanten ervan hebben in de
loop van de geschiedenis een duidelijk
stempel gedrukt op het stadsbeeld en op
het beeld van de stad in het landschap.
Derhalve hebben de wallen behalve een
historische waarde ook nu een betekenis
voor de stad en het landschap.
In de tijd van dreigend gevaar van buitenaf
was het uit veiligheidsoverwegingen
noodzakelijk om zo efficiënt mogelijk de
beschikbare ruimte binnen de stad te be
nutten. Hierdoor ontstond het kenmer
kende stadsbeeld van nauwe straten, af
gewisseld met pleinen waar ruimte was
om markt te houden en waaraan de bij
zondere bouwwerken zoals de kerken, het
gemeentehuis zijn gesitueerd. Voorts
werd er binnen de wallen enige ruimte
gehouden om stadsuitbreidingen op te
vangen. Afhankelijk van de ontwikke
lingsmogelijkheden en daarmee de groei-
snelheid van de verschillende steden heeft
het korter of langer geduurd voor dat alle
ruimte binnen de stad was verbruikt.
Ook de de periode van dreigend gevaar
van buitenaf bleef men zuinig omgaan
met de resterende ruimte binnen de wal
len. Het „buiten de veste" gaan wonen
was toch een hele stap, waarbij de directe
betrokkenheid bij de stad verloren zou
gaan. De snelst groeiende steden groei
den „tegen de wallen op" tot dat er wer
kelijk geen centimeter ruimte over was en
wel buiten de vesting gebouwd moest
worden. De stad stulpt als het ware naar
buiten, hier in de ruimte van het land
schap liggen nieuwe mogelijkheden om te
bouwen. Er wordt dan ook veel ruimer ge
bouwd, maar door het gebrek aan begren
zingen ontstaat een gebouwde omgeving
die amorf is van struktuur en daardoor
vrijwel altijd veel minder interessant dan
de stedelijke sfeer van de stad binnen de
wallen. Helaas hebben de hedendaagse
stadsuitbreidingen door de moderne eisen
van ruimere bouw en vereiste grootte van
bouwstromen het karakter gekregen van
een eindeloze brei van een zelfde soort
woningen: rijtjes van vier, twee-onder-
één-kap en bungalows.
Door de aanwezigheid van de stadswallen
is een scherpe tegenstelling ontstaan in
karakter tussen de oude stad en de nieu
were buitenwijk: stedelijke en herkenbare
bouw tegenover een amorfe struktuur van
nieuwbouw-zoals-overal. Natuurlijk is het
veel gezonder om met meer ruimte en
licht te leven, zoals dat in de buitenwijken
kan. Voor de overvol gebouwde stad vor
men de bolwerken de noodzakelijke groe
ne ruimte: het is het speel- en wandel-
Natuur en landschap van de wallen van Retranchement.
