de betekenis van bolwerken voor stad en landschap
188
halve de door de stedeling gemaakte vorm
van het terrein: wandelpaden en recreatie
terreinen, zoals speeltuinen en -plaatsen,
speel- en ligweiden. Elementen uit het
landschap die zich hiermee heel goed ver
enigen zijn bijvoorbeeld beplanting met
bomen en struiken en de daarbij behoren
de flora en fauna, gedeeltelijk agrarisch
gebruik en de ontwikkeling van natuur-
terreintjes in drassige en waterrijke ge
deelten van het wallencomplex. Een der
gelijk gebied is voor de bewoners van de
stad of van het stadje buitengewoon in
teressant om in te recreëren. Tevens voor
komt een dergelijk wallencomplex de har
de confrontatie van nieuwbouwwoningen
met het open Zeeuwse landschap.
Niemand vermoedt achter het fraaie land
schap op de foto van de wallen van Re-
tranchement een nieuwbouwwijk met
rijtjeshuizen waarmee heel Nederland vol
staat. Maar de bewoners van deze „ge
wone huizen" hebben wel een uniek re-
kreatiegebied naast de deur!
Ook de stadswallen die de bebouwing nog
binnen hun grenzen hebben weten te
houden worden op allerlei wijze in hun
huidig voortbestaan bedreigd. Behalve
door bebouwing ook bijvoorbeeld door
wegenaanleg, zoals rondwegen om het
verkeer door de oude stad te ontlasten.
Het is dan ook zaak dat het gebied van de
stadswallen in de bestemmingsplannen
van de bebouwde kommen en het buiten
gebied een adequate bestemming krijgen,
zodat hun voortbestaan gegarandeerd kan
worden.
Steeds meer wordt ingezien dat de stads
wallen een waardevol gegeven zijn in onze
leefomgeving, zoals onder meer blijkt uit
een recent verschenen boekwerk over de
stadswallen: Verschanste Schoonheid*).
Ook gaan er steeds meer stemmen op om
de wallen in hun oude glorie te herstellen.
Hierbij zijn echter nog wel enkele kant
tekeningen te plaatsen. De stadswallen
hadden oorspronkelijk een defensief ka
rakter en presenteerden zich scherp en
vijandig aan het vrij van beplanting te hou
den omliggende landschap. Deze defen
sieve funktie hebben de wallen allang niet
meer en de in de loop der tijden gemaakte
omvormingen tot gebied met een andere
funktie weerspiegelt een stuk geschiede
nis van de stadsbewoners. Enkele restau
raties van fraai gevormde bolwerken zou
den tot voorbeeld kunnen dienen. Eigen
lijk zou dit dan bij steden zonder uitbrei
ding buiten de veste moeten gebeuren.
Een dergelijke afwerende scheiding met
uitgekiende schietrichtingen e.d. tussen
oude stad en buitenwijken is toch wel zeer
discutabel.
Het meest zinvol en gewenst lijkt toch wel
in de eerste plaats de zorg voor het be
houd van de bolwerken door middel van
een adequate bestemming, aangevuld
eventueel met een uitbreiding van recrea
tieve mogelijkheden en accentuering van
de oude sculptuur door middel van be
planting, bijvoorbeeld met bomen. Op,
deze wijze zal de h'iidige betekenis voor
stad en landschap van de stadswallen in
een rijke verscheidenheid tot haar recht
kunnen komen. De schaal kan men zelf
ervaren. Een wandeling over de bolwer
ken van Middelburg kost een uur, over die
van Tholen ruim twintig minuten. Daar
tussen ligt de tijdsduur van de bolwerken
besproken in dit nummer.
Noortje de Roy van Zuydewijn: Verschanste
schoonheid, een verrassende ontdekkingstocht
langs historische verdedigingswerken in Neder
land. Amsterdam, 1977.
