de satisfactie van tholen en de religie
8
coopmansgewyse ende anderssins sonder
in der consciëntie ondersocht ofte ter
causen van dien in eeniger manieren ge-
molesteert ofte geinquieteert te worden,
nemende zyne Excie ten syne voirsz. in
hare protectie ende sauuegarde alle Ker-
cken, Goidtshuysen ende gheestelycke
plaetssen der voirsz. stede ende ghebiedt
van dier, met allen gheestelycken persoo-
nen van der voirscreven catholijcque reli
gie dier jegenwoirdich syn en noch zullen
willen comen, met allen heuren goederen
ende gevolch."
In dit eerste artikel van de satisfactie is dus
duidelijk vastgelegd dat de stad en juris
dictie van Tholen altijd bij de exercitie van
de rooms-katholieke godsdienst gebleven
is en dit moet ook in de toekomst zo zijn.
De Prins betuigt zich daarmee tevreden.
Hij belooft zich te houden aan alles wat in
dezen overeengekomen is in het vierde
artikel van de Pacificatie van Gent in no
vember 1576. De satisfactie van Goes,
waar een artikel van gelijke inhoud als
eerste werd ondertekend en die van Tho
len, berusten duidelijk op de Pacificatie.
Tholen belooft dat zowel die van Holland
en Zeeland, als anderen, waarbij niet ge
zegd, maar wel gedacht is, wanneer zij
van een andere religie zijn, in alle vrijheid
en verzekerdheid in Tholen mogen ver
keren, zonder dat zij in hun consciëntie
zullen worden onderzocht of om die oor
zaak zullen worden verontrust.
Bij de Pacificatie van Gent is de religie het
moeilijke punt geweest. Toen stonden te
genover elkaar de Prins van Oranje met de
Staten van Holland en Zeeland ,,en der-
zelver bondgenoten" en de Staten van de
andere provincies der Nederlanden, voor
zover ze aan de onderhandelingen te Gent
hebben meegedaan. In de Pacificatie be
loven zij ,,eene goede en vaste vriend
schap met eikanderen te zullen onderhou
den en eikanderen met goed en bloed te
zullen bystaan, om de uitheemsche Kneg-
ten, met naame de Spanjaards ten lande
uit te dryven". De Spaanse Furie, die
tijdens de onderhandelingen te Gent los
brak, was een ondraaglijke last geworden
en deze heeft gemaakt dat men nadien
spoedig tot een slotconclusie is gekomen.
Op 8 november 1576 werd de Pacificatie
ondertekend. Oranje werd hersteld in zijn
van vóór Alva's komst daterende stad
houderschappen. De steden die buiten
zijn gezag stonden, zouden zich na een
door hem gegeven „satisfactie" onder
zijn gezag stellen. In afwachting van een
uiteindelijke regeling door de Staten Ge
neraal, zouden de plakkaten tegen ketters
niet meer worden toegepast en de rooms-
katholieke godsdienst de enige erkende
zijn. Maar voor Holland en Zeeland geldt
dit niet. Men mag het punt van de religie
zo vaag mogelijk hebben gehouden en de
uiteindelijke beslissing aan de Staten Ge
neraal (die in dezen ook verdeeld waren)
hebben overgelaten, de Pacificatie van
Gent betekende in de praktijk de alleen
heerschappij van het Calvinisme in Hol
land en Zeeland. Onder deze omstandig-