de lutherse kerk in zeeland 54 In de eerste helft van de 18e eeuw ont staan in Zeeland de Lutherse gemeenten te Zierikzee, Vlissingen en Groede. De zorg om de ,,Lutherschen" bijeen te hou den en voor hun kerk te bewaren, ook al is hun aantal te klein om een gemeente te vormen, blijkt in deze tijd uit het oprichten van verschillende filiaal-gemeenten, zoals onder andere in Goes. Veere heeft in het begin van de 19e eeuw enige jaren lang een zelfstandige Lutherse gemeente gehad. Middelburg Zoals hierboven reeds werd aangegeven, is het ontstaan van de Lutherse gemeente te Middelburg te danken aan de vestiging ,,omtrend den Jaare 1588 van Eenige Vlugtelingen die om de vrijheyd van con- sientie, van Antwerpen wegens den over gang van die plaats onder het Spaanse gebied in den dwang van het Oppergezag der Rooms Catholyke Religie gevlugt waren, zig Alhier hadden ter neder gezet, in Hope van onder den vrijen Staat ook de Vrijheyd des gemoeds in een onbelem- merden godsdienst oeffening te zullen ge nieten." (archief nr. 16 en 56) Op de 18e februari 1591 aanvaardde de eerste predikant, Johan Kersseler, zijn ambt, onder anderen met deze Conditie, dat 't geen die van Dordrecht, Rotterdam en Delft soude contribueeren, tot Zijn Voordeel zoude strecken". Aanvankelijk werden de godsdienstoefe ningen in particuliere huizen gehouden. Eerst in 1617 stond de overheid aan de gemeente een eigen kerkgebouw toe; er werd een pakhuis aan het Suikerplein aangekocht en tot kerk verbouwd, ,,'t geen een net lugtig Kerkje was met een Orgel versierd". (Beschrijving van Zee land, Isaak Tirion te Amsterdam, 1751). Tweemaal werd dit kerkje door brand ge troffen, in 1673 werd het weer geheel opgebouwd en vergroot. De groei van de gemeente, onder andere door vestiging van Lutheranen uit Duits land en de Scandinavische landen (koop lieden, schepelingen enz.), alsmede door de komst van een aantal (59) Salzburgse emigranten, was aanleiding, dat in 1737 plannen werden beraamd om te komen tot de bouw van een nieuwe kerk. Door de overheden van de stad werd een terrein aan het Molenwater waar voorheen het Pesthof was voor de bouw van een kerk, pastorie en school „onder vergun ning van vrijdom voor altoos van alle ordinaire en „extra-ordinaire Chynsen en andere lasten" ter beschikking gesteld. De bouwkosten moesten geheel uit eigen middelen worden opgebracht, waartoe, naast andere acties de predikant Za- charias Feldmann een „collecte-reis" ondernam, die hem tot diep in Duitsland voerde. Bovendien werd op verzoek van de kerkeraad door de Heeren Staaten van Zeeland „met eenparige bewilliginge van alle de Leden goedgevonden en verstaan: aan den Kerkenraad der Luthersche ge meente te Middelburg te accordeeren: tot bevordering van den opbouw hunner ker ke te moogen negotieeren eene Somma van Vijf Duizendt Ponden Vlaams, bij in- stervende Lijfrenten en daarvan honderdt stuks Rente brieven, ieder van vijftig pon den Vlaams te maaken met den vrijdom en de exemtie van alle Cen en CCen penn. ofte andere Lasten voor altoos", (archief nr. 135). Pas in 1817 geschiedde de laatste betaling terzake van deze „Tontine-lijfrente". In 1742 werd de kerk in gebruik genomen en tot op de huidige dag komt iedere zon dag de gemeente hier bijeen in de ere dienst. Het is wellicht interessant te ver melden, dat in het uitgebreide archief van de Lutherse gemeente (in 1941 door dr. W. S. Unger geheel geordend en geïn ventariseerd) onder nr. 133 in één bundel alle bestekken, betrekking hebbende op de bouw van de kerk en bijgebouwen, aanwezig zijn, veelal schriftelijk gewaar merkt door de architect, de stadsbouw meester Joh. de Muynck. In de jaren 1964/65 werd de kerk geheel gerestaureerd. De gemeente mag zich verheugen in het bezit van een naar het oordeel van vele deskundigen zeer waardevol Duyschot- orgel, gebouwd in 1706, dat aanvankelijk (zonder rugpositief) was geplaatst in de hierboven genoemde kerk aan het Suiker plein en in 1742 naar de kerk aan het Molenwater werd overgebracht, waarna het met een rugpositief werd uitgebreid. Ook dit orgel werd in de jaren 1964/65 met steun van Monumentenzorg, gemeente en provincie volledig gerestaureerd. On danks het feit, dat de (thans) kleine ge meente ook zelf een belangrijke financiële bijdrage moest leveren, kon deze restau ratie zonder schuld worden afgesloten. Met dankbaarheid worden hier vermeld de vele activiteiten van ds. W. F. ten Rouwe- laar, de toenmalige predikant en promotor van deze restauratie. Naast kerk en pastorie werd in 1742 ook een weeshuis of weesschool gesticht, waarin de kinderen van Lutherse vader of moeder werden ondergebracht. In 1812 werd dit weeshuis door de maire opge heven wegens gebrek aan inkomsten; de wezen werden door de ingestelde „Com mission des Hospices" in het stadsarmen weeshuis ondergebracht. Het archief van de Middelburgse Lutherse gemeente, dat sedert enkele jaren in het Rijksarchief Zee land ter bewaring is opgenomen, bevat een schat aan gegevens over dit weeshuis en zijn bewoners. Gedurende 70 jaren was het weeshuis nauw met de gemeente ver bonden; de kosten kwamen geheel voor rekening van de diaconie. Naast een door de kerkeraad aangewezen „buitenvader en -moeder" werd het beheerd door een „binnenvader en -moeder", waarvan de man meestal ook de functie vervulde van schoolmeester, koster en voorzanger. Dat deze gemeente in de 18e eeuw een bloeiende gemeente was, moge blijken uit de uit het archief opgediepte gegevens omtrent „het getal der Zielen". In 1798 waren er op een bevolking van 19.000 in woners: 1.190 luthersen; de gemeente werd door twee predikanten gediend. In 1843 was het zielental reeds teruggelopen tot nauwelijks 400. Thans telt de gemeen te nog 120 leden en eenzelfde aantal doopleden, verspreid over het uitgebreide kerkelijk gebied. In de twintiger jaren van deze eeuw bleek het niet meer mogelijk om afzonderlijk een „eigen" predikant te beroepen; samen met Vlissingen werd één predikantsplaats geformeerd. In 1966 bleek ook dat niet meer mogelijk en werd een „streekgemeente" gevormd (dat wil zeggen Middelburg, Vlissingen, Zierikzee en Bergen op Zoom). Na het ver trek van de „streekpredikant", ds. A. Nierop, kwam ook een einde aan het be staan van deze streekgemeente. Voor het houden van de eredienst wordt nu een beroep gedaan op voorgangers van el ders. Middelburg Naamlijst van de predikanten, die sedert de stichting van de gemeente alhier het Evangelie hebben verkondigd.

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1979 | | pagina 18