een dag met weinig nieuws: 8 november 1879
110
van Tak. Hij had het toen niet zo gemak
kelijk, schreef Jan Veth. "In het uiteraard
wel wat kleinsteedse Middelburg had Tak
aanvankelijk niet altoos een gemakkelijke
positie. Er waren daar academische tijd
genoten gevestigd, die gepromoveerd
waren en déarvoor in de schatting van de
medeburgers boven hem stonden. Ge
leidelijk, zonder inspanning, slaagde Tak
er in zulk vooroordeel ten volle te over
winnen. De beste begonnen in hem hun
gelijke, straks hun meerdere te zien".
"Tak is een gentleman, al draagt hij een
roode broek", schrijft dezelfde Veth in
1895 aan mr. Samuel Muller, maar van
zijn socialistische ideeën merken we in
zijn Middelburgse jaren nog weinig. Wel
is hij in zijn optreden tolerant, behalve in
geval van misdrijven en autoritair optre
den. We bemerken dat goed aan zijn ar
tikelen in verband met de discussies rond
de in 1878 aangenomen anti-socialis
tenwetvan Bismarck. De dolle anarchisti
sche aanslagen op Wilhelm I, zegt Quack,
gaven Bismarck aanleiding om zijn wet
ter afwering van socialistische buiten
sporigheden door de Rijksdag te doen
aannemen. De wet, die met ongewone
scherpte werd toegepast, had de bedoe
ling de socialisten te treffen, ondanks het
feit dat de Duitse sociaal-democraten aan
de aanslagen geen schuld hadden. Toch
verwijt Tak in dit verband de sociaal-de
mocraten hun theorieën, die in staat zijn
ook sterkere hoofden in verwarring te
brengen.
Toen echter het ontwerp van wettegen de
socialisten was ingediend en Tak had
kennis genomen van de inhoud, reageer
de hij volgens Borrie hiertegen zéér
krachtig. Zeker behoren de stellingen der
sociaal-democraten tot de meest revolu
tionaire, aldus Tak, en is het voor iedere
regering derhalve zaak in het oog te hou
den, dat die stellingen geen handelingen
veroorzaken, die de maatschappelijke or
de verstoren. Maar daarbij zal het dan ook
moeten blijven. "Eene regering, die ver
der meent te kunnen gaan en ook het ver
kondigen der meeningen verhinderen
wil, vergist zich schromenlijk, als ze denkt
haar doel daardoor te zullen bereiken,
leder geloof- en dat is de sociaal-democ
ratie - vindt kracht in verdrukking". Ver
drukking lost nooit iets op, dat zag Tak
heel goed. Het aantal sociaal-democrati
sche stemmen in Duitsland liep op van
550.000 in 1884 tot 1.341.580 in 1890. De
anti-socialisten-wet bereikte het tegen
deel van hetgeen zij beoogde. Zij werd in
1890 niet meer verlengd en verviel dus
vanzelf.
Tak begon zijn buitenlands overzicht op 8
november 1879 aldus: "Gisteren werd
geseind, dat prins Bismarck erger was,
heden dat hij wel lijdt aan een hevige
aanval van jicht in het heupgewricht,
maar dat zijn toestand geen onrust baart.
Het is niet te verwonderen, dat deze be-
5 en 6. De Noordstraat te Domburg 1880 en 1890. De foto van 1880 is van Henri de Pouw te Delft; afgezien van de figuren op de voorgrond is het een beeld dat van de 18e eeuw kon
dateren. De foto van C.W. Bauer te Middelburg van 1890, van de andere zijde genomen, toont de opkomst van de badplaats. Links hotel-restaurant Villa Marina (later: de l'Europe),
op de achtergrond de Villa Carmen Sylva.
