franciscus petrus oudens, een ambitieuze stationschef in arnemuiden 82 kiesrechtbeweging en trad hier en daar als spreker op.12) Gezien de stijl van zijn latere geschriften is hij wellicht de auteur van het in begin januari 1888 verschenen 'volksgeschrift' van de Propagandaclub. Dit droeg de titel 'Wat willen de Radica len?' en gaf een uitvoerig programma van gewenste hervormingen in staat en maatschappij. Natuurlijk stond algemeen kies- en stemrecht daarbij voorop. Verder moest de Eerste Kamer, die 'staatkundige rem-machine' worden afgeschaft. Het la ger onderwijs diende kosteloos en ver plicht te zijn. Persoonlijke dienstplicht moest voorlopig worden ingevoerd, met als toekomstig einddoel algemene weerplicht en afschaffing van het staande leger. Alle verbruiksbelastingen moesten worden vervangen door een progres sieve inkomstenbelasting; de opbrengst van de sterk te verhogen grondlasten zou dienen om het privaat grondbezit te ont eigenen. Kinderarbeid moest worden verboden, vrouwenarbeid beperkt en de arbeidstijd voor volwassen mannen wettelijk worden vastgesteld.13) Dit programma was inderdaad radicaal en niet socialistisch. De grond zou aan de gemeenten worden gebracht, maar er was geen sprake van het brengen van alle productiemiddelen aan de gemeenschap, noch van klassenstrijd, en juistdaar lagen de principiële verschillen tussen radica len en socialisten. Over de situatie in Zeeland in deze tijd is een en ander te vinden in een serie ar tikelen in het Groninger Weekblad, onder de titel 'Van de Schelde-oevers'; de auteur schreef onder het pseudoniem Joost de Moor en behoorde kennelijk tot de geestverwanten van de Volkspartij. Hij schetste de armoede en de werkloosheid onder de werklieden, maar ook de druk van hoge pachten en zware belastingen op de boeren. De werkdagen waren lang en de lonen laag: boerenarbeiders ver dienden 90 cent voor tien uur werken, de vrouwen 45 cent voor acht uur. In Mid delburg heerste veel weelde in de grote woonhuizen aan de grachten en kaden, maar Droogdok en Loskade waren voort durend leeg, want de handel en de nijver heid kwijnden. Alle ellende werd door De Moor toege schreven aan een 'monsterverbond' tus sen liberalisme, conservatisme en kapi talisme. De Middelburgse sociëteit Sint- Joris was de verzamelplaats van de libe ralen, het 'broeinest der volksverdruk kers'. De liberale Middelburgsche Courant noemde de mannen van de Volkspartij een stel drijvers. De Moor beaamde dat: we zullen drijvers blijven tot de liberalen hun plicht tegenover het volk nakomen.14) De verkiezingen van 1888. Op 6 maart 1888 vonden de eerste verkie zingen volgens de nieuwe regeling plaats. De Propagandaclub wilde met ei gen candidaten meedoen in de toenmali ge vijf Zeeuwse districten, die elk een lid van de Tweede Kamer kozen: Middel burg, Oostburg, Goes, Hontenisse en Zierikzee. Het was echter niet gemakkelijk om iemand te vinden, die bereid was de (kansloze) candidatuur van de jonge Volkspartij te aanvaarden. De vroegere kopstukken van het 'Comité voor Alge meen Kiesrecht', De Witt Hamer en Fro- wein, bedankten ervoor. Tenslotte stelde de club dr. J. M. Smit, kort tevoren we gens politieke activiteit ontslagen als le raar aan de HBS te Apeldoorn, als 'pro- testcandidaat'. Hij kreeg in Middelburg dertien stemmen en dat was minder dan de Propagandaclub had verwacht.15) Voor de liberalen was 1888 een slecht jaar, evenzeer in Zeeland als elders. In Goes won De Savornin Lohman met ruime voorsprong. In Hontenisse ging het alleen maar tussen een antirevolutionair en een katholiek; laatstgenoemde, mr. F. J. F. M. Walter won bij herstemming. In Middelburg versloeg de antirevolutio naire candidaat, de advocaat mr. C. Lu- casse, zijn liberale tegenstander, bur gemeester Arie Smit uit Vlissingen, ook na herstemming. Joost de Moor ging zich in het Groninger Weekblad te buiten aan krasse beschuldigingen jegens Smit: hij zou de stemgerechtigde personeelsleden van 'De Schelde', waarvan hij de stichter en nog steeds commissaris was, onder druk hebben laten zetten om op hem te stemmen! Ook in Oostburg was een herstemming nodig. De katholieken, wier candidaat na de eetste ronde was afgevallen, schonken de overwinning aan de antirevolutionaire wethouder van Oostburg, N. Glinderman, ten nadele van de liberale tegencan- didaat, burgemeester mr. P. C. J. Hen- nequin van Aardenburg. Zo verkregen de liberalen van de vijf Zeeuwse zetels alleen die van Zierikzee, sinds tientallen jaren bezet door J. J. van Kerkwijk.16) Voor de Volkspartij leek het fiasco niet direct dodelijk. Begin 1888 wasinTerneu- zen een nieuwe afdeling van de kiesrechtbond opgericht. De Propagan daclub liet de moed ook nietzakken, zoals bleek op haar eerste jaarvergadering op 4 maart, waar het bestuur werd herkozen. Behalve Mieremet en Oudens behoorden hiertoe R. Platteeuw uitTerneuzen en J. J. de Roo uit Middelburg. De laatste wist met enkele anderen in mei de sinds de afgang van P. A. Janssen slapende afde ling Middelburg weer tot actie te brengen. Voorzitter werd de wagenmaker A. M. Hollebrands, secretaris de tim mermansknecht J. M. de Ridder.17) Ook Joost de Moor was nog niet geneigd het journalistieke bijltje erbij neer te leg gen. De liberalen waren verslagen, maar moesten nu ook nog verpletterd worden: een zuiver vooruitstrevende grote V olks- partij moest in hun plaats treden en het deed er voor De Moor niet toe of die nu radicaal, democratisch of sociaal-democ ratisch zou heten. Hij verdedigde ook de merkwaardige verkiezing van Domela Nieuwenhuis in Schoterland in herstem ming, met de steun van de antirevolutio nairen. De liberalen beweerden, dat de Volkspartij 'valselijk een ongeoorloofd bondgenootschap' met ultramontaanse katholieken en met antirevolutionairen had gesloten, maar De Moor verklaarde de combinatie met een eenvoudige slag zin: 'Reizigers vereenigen zich wel vaker tijdelijk tegen struikroovers.'18) Domela sprak op 2 juni 1888 in de grote zaal van het Schuttershof in Middelburg voor de herleefde afdeling van de kiesrechtbond. De volgende dag sprak hij 's middags in de grote zaal van Kuypers in Vlissingen voor de plaatselijke afdeling van de metaalbewerkersbond en 's avonds in Terneuzen. Ruim 1400 Zeeu wen in totaal kwamen op die drie verga deringen naar de grote volkstribuun luisteren. Hij viel zowel de liberalen als de clericalen aan en wekte op tot aansluiting bij de Volkspartij, die het devies 'Luctor et Emergo' ook tot het hare gemaakt had. 19) Ook Oudens bleef in de rest van het jaar actief. In October sprak hij voor de kiesrechtbond in Schoondijke, Biervliet en Zuidzande; in Biervliet werd zelfs een afdeling opgericht. In november en de cember viel hij de Middelburgsche Courant aan wegens haar negatieve commentaren op de socialistische ac tiviteiten in Amsterdam; volgens Oudens kweekte het blad daarmee haat en ver bittering tegen de arbeidende klasse. Als het dacht zo het naderend gevaar der re volutie te kunnen bedwingen, vergiste

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1980 | | pagina 18