ZO KROM ALS EEN ZEKEL
ir. M. A. Geuze
ben ik ondanks het naderen van AOW nog
niet. In 't bejaardenhuis zie je ze nog, zo
krom als een zekel. Vroeger was dat krom
me meer een algemeen verschijnsel: er
was zoveel "rimmetiek". Immers er werd
minder gestookt in vochtiger woningen -
geen c.v. - en er werd eerder en langer
zware, de rug belastende arbeid verricht.
Welnu, zeggen tegenwoordig alle Kamer
leden, welnu, het Zeeuws Woordenboek
staat krom van dergelijke gezegdes als:
zo krom als een zekel. Pluk ze voor de
vuist weg, ook uitgewoon Nederlands: zo
ard as een spieker, slaepe as een os, de
stal ruuke, van den bok droame, 't verken-
tje wasse, butter bie de vis, zo errem as de
mieren.
Een spreek- of zegswijze is naar Vlaams
begrip een vaste eigen-aardige uitdruk
king. Volgens van Dale een vaste woord
verbinding om een bepaald begrip op
geijkte wijze uit te drukken. In de zegswij
ze ontbreekt de wijze ervaringsles die het
spreekwoord steeds kenmerkt.
De Zeeuwse Vereniging voor Dialecton
derzoek - Mevr. v. d. Broecke - stuurt ons
in het voetspoor van Mevr. Ghijsen regel
matig vragenlijsten om de kennis over de
Zeeuwse tongvallen, inclusief zegswij
zen, te vergroten en vast te leggen. Eén
van de laatste lijsten trachtte de gegevens
over de namen van onderdelen van
Zeeuwse boerenwagens nog te verfijnen.
Eerder nog dan bij de boer of zijn knecht
zou men te dien aanzien bij de wagenma
ker moeten zijn, doch die zijn aan 't uit
sterven. Zoekende tussen wiegouters 1)
en rongblokken 1a) dook er iets in mijn
herinnering op:
ie ei een gat as een boomplanke
d.w.z. hij kan tegen een stootje. Wie vroe
ger plat gezeten op een boerenwagen of
kar over een grintweg kluste 2), kon im
mers zijn zitbeenknobbels maar al te goed
voelen. Zo speurde ik verder in mijn agra
risch geheugen; het meeste dat boven
dreef bleek in 't Zeeuws Woordenboek
terug te vinden, doch enige nieuwe oogst
bleef bij de nacontröle op '"t zift" 3) lig
gen. Dit leverde een verhaaltje op, waarin
de nog niet in 't Woordenboek voorko
mende zegswijzen cursief zijn gedrukt.
Een aekelig vertesseltje
Ie ree as jongen tuus mit de paeren, 't
was toen nog ma 'n opneukertje. 4) Groot
zou 'en nööit ööre, ok nie toen at 'en a
gróót was, 't bleef een hornet. 5) Daerom
wier 'en nog a es deu de kerdons gaele. 6)
Ie kon eêl z'n leven ma amper deu 't klien-
ket. 7) A j'n zag, docht je: 't is mè lucht
schoafje. 8) Ma mit de paeren riëe, merae-
kel. Een vintje van niks, van boven een
maeger bakkesje- zo bruun as een beier
9) - en van onder graete en gêên vis en
toch sterrek as een paerd en werke as een
paerd. En tuus waere ze machtig bliee
mit'em. Totdat 'en een klap van de meule
kreeg, temissen van de slienger van 't
sniemesien. 10) Recht vö z'n kop. Ie streek
11metêên en ze most'en in uus en in bed
draege. Ie lag 't er weken in z'n ongeweld,
wam op den duurtoch wee overende, ma
me wete't, zoies kom te paerd en 't gae te
voet. De winter gienk 't er mee eene en
toen most 'en bie 't uutriëel 12) ma wee in
de striengen. 't Leken te gaen, mè achter
af mó m'n zegge dat'en z'n eige over 't
paerd gezet mot wantzofien at'en was,
noe wier'en nog raelder 13) as een tolout
14) ie kon deu 't lampeglas. Ie begon mi
de lange liene te riëe 15) en as 't er wa van
gezeid wier sloeg 'en z'n kont tegen de
kribbe. 16) De striengen rechttrekke, 17)
vroeger z'n stiel den dag deu, 't gieng nie
mêê. Z'n voader perbeerden nog 'm wa
kort te mennen18) ma ie bleef z'n kont
tegen de karre gööie. 19) 't Wier eigelik
glad'n ander mens, ie begon saeves de
baen 'op te gae, stapten dan mak'lik over
de strienge, 20) soms een smoel as een
mendeure, ieuw dan een leven as een
öördêêl en at'en tuuskwam was'en zo zot
as een juun en maekten ie d'r een pae-
restal van. 21) Ie dee z'n werrek mè aollef
van deege mêê en at'er wè gezeid wier
van z'n ploegwerk, wist'en dat er in een
kromme veure 22) mêê groeiden as in een
rechten. Affijn, van een oarig 23) vintje
wier 't een oarigen, 24) om 't kort'ouwen
een minnen, 25) zo slecht as pitwaeter,
van oosje 26) deukrope. D'r bleef niks van
over as waoiboomout, 27) 't kan slecht
afloape mi 'n mens!
12) letterlijk het uitrijden: het begin van het voorjaars-
werk op de nog niet gezaaide akkers.
13) magerder (zo rael as een tolout).
14) lang, dun paalhout om bruine bonen rond te dro
gen te zetten.
15) met een slappe teugel rijden, dus langzaam.
16) verzetten zich; letterlijk als een paard achteruit wij
ken in de stal bij het 'aflangen', d.w.z. van, uit de
stal halen.
17) flink werken.
18) kort te houden.
19) zie 16.
20) ging buiten de regels.
21) maakte er een rotzooitje van.
22) ploegvoor.
23) aardig.
24) eigenaardige.
25) een gemene.
26) Joosje pek, de duivel.
27) 2e soort hout, ondeugdelijk voor werkhout.
NOTEN:
1) rondhout op de zijkant van de wagen ter verbre
ding.
Ia) blok, waarop de rong, een ijzeren steun op de
zijkant van de wagen werd geplaatst.
2) op een drafje reed.
3) zeef.
4) aankomend of klein gebleven mannetje.
5) garnaal.
6) ertussen genomen.
7) kleine deur in grote schuurdeur.
8) letterlijk: een kleine oogst, gezegd van een graan-
perceel.
9) kruisbes.
10) strosnijder voor 'kort' voer voor de paarden.
11) ging tegen de vlakte.
