OVER HET ONTSTAAi VAN DE FORTIFICATIES IN
OOST ZEEUWS-VLAANDEREN EN AANGRENZENO GEBIED
ing. K. J. J. Brand
Inleiding.
In het Oost Zeeuws-Vlaamse landschap
zijn nog heden ten dage verschillende
verdedigingswerken te herkennen.
We denken hierbij aan o.a. de vestingwer
ken van de stad Hulst, de linie van com
municatie van Hulst naar fort Zandberg
en de fortengordel van Sas van Gent naar
Hulst.
Vreemden in deze streek zullen deze ver
dedigingswerken in eerste instantie zien
als oude dijken of onderdelen daarvan,
welke functie deze over het algemeen ook
wel hebben gehad. Over het waarom en
in welke periode deze verdedigingswer
ken werden opgeworpen, alsook over het
onderling verband van deze fortificaties,
bestaat onduidelijkheid.
In zijn algemeenheid kan gesteld worden
dat de fortificaties in Oost Zeeuws-Vlaan-
deren voornamelijk ontstonden geduren
de de 80-jarige oorlog.
In latere jaren werden deze verdedigings
werken eendeels geslecht en anderdeels,
bij nieuwe oorlogsdreiging, verder uitge
bouwd.
Hieronder wordt getracht hettijdsbeeld te
schetsen (het waarom en de periode)
waarin de fortificaties in Oost Zeeuws-
Vlaanderen tot stand gekomen zijn.
We zullen hierbij in hoofdzaak de tot
standkoming van die verdedigingswer
ken belichten, die een permanent karakter
hadden of met deze bedoeling werden
opgeworpen. Tijdelijke verdedigingswer
ken, die in der haast bij oorlogsdreiging of
bij belegeringen werden opgeworpen,
worden buiten beschouwing gelaten.
Voor alle duidelijkheid willen we hierbij
aangeven, dat de ontwikkeling van de for
tificaties in Oost Zeeuws-Vlaanderen een
vrij uitgebreide materie is. Het hieronder-
gestelde wilt derhalve slechts een "lijn"
geven, die hopelijk richting geeft en sti
muleert tot verder detailonderzoek. Daar
door zou in de nabije toekomst mogelijk
een totaalbeeld kunnen ontstaan van de
ze militaire werken in de voor Oost
Zeeuws-Vlaanderen meest moeilijke pe
riode (80-jarige oorlog tot de Franse Tijd).
Zo zou het, door middel van foto's, bijeen
brengen van de in vele archieven en bi
bliotheken aanwezige kaarten van deze
fortificaties, een indrukwekkend beeld
kunnen vormen van de in deze streek, op
militair gebied, uitgevoerde aktiviteiten.
De hierbijgevoegde afbeeldingen verte
genwoordigen slechts een fractie van het
aanwezige kaartmateriaal. Voor een ge
deelte kon hier gebruik worden gemaakt
van de door Y. Meeter bijeengebrachte
foto's van kaarten.
De ontwikkeling vóór 1572
Het huidige Oost Zeeuws-Vlaanderen
maakte in de Middeleeuwen het grootste
deel uit van de Vier Ambachten (van
Boekhoute, Assenede, Axel en Hulst). Het
behoorde tot het Duitse keizerrijk en, als
deel van Rijks-Vlaanderen, maakte het
deel uit van het graafschap Vlaanderen,
Kerkelijk behoorde het tot het bisdom
Utrecht.
afbeelding 1
Plattegrond van Hulst,± 1 560, door Jacob van Deventer. Op dezetekening komt
naar voren dat Hulst een versterkte stad was. Een vrij brede gracht, zonder uit
springende versterkingen of bolwerken, 4 poorten en nog zonder buitenvest.
afbeelding 2.
Plattegrond van Axel. 1 560, door Jacob van Deventer. Jacob van Deventer (?-
1 575) was een Noordnederlandse cartograaf. In opdracht van Filips II tekende hij
de plattegronden van vrijwel alle Nederlandse steden.
De tekening geeft aan dat Axel toen nog niet een versterkte stad was.
