DE STADSKRANEN
VAN MIDDELBURG
6
P. W. Sijnke
Het verschijnsel stadskraan is nimmer
onderwerp geweest van speciale stu
dies. In algemene handboeken en en
cyclopedieën zoekt men er tevergeefs
naar1).
Dr. Frieda van Tyghem gaat in haar uit
gebreide en gedegen werk „Op en om
de middeleeuwse bouwwerf" even op
het verschijnsel kraan in, vooral in rela
tie tot het bouwen in de middeleeuwen.
„Het meest kenschetsende voor de
kraan is dat ze, naast het treerad dat
dient als motor, ook is voorzien van
een lange, ingebouwde beweegbare
balk. Aan het uiteinde van deze balk zijn
katrollen aangebracht waarover het
hijstouw loopt. Treerad en arm zijn
daarbij overdekt, zodat het geheel één
groot toestel vormt. Meestal kon de ge
hele constructie op een as draaien. De
lasten konden dus tot een zekere hoog
te worden opgehaald en daarna zijde
lings verplaatst. Zo een kraan ontbrak in
geen enkele middeleeuwse havenstad,
waar ze vooral diende om goederen te
lossen en te laden."2).
De eerste kranen zullen uit de 1 3e eeuw
dateren. In een Brugse rekening uit
1 304 wordt voor het eerst het middel-
nederlandse woord „crane" gebruikt.
De kraan te Brugge was beroemd. Ook
andere Vlaamse steden bezaten een
stadskraan, zo bijvoorbeeld Antwer
pen, waar in 1401 een kraan aan de
Scheldeoever in gebruik was. Dord
recht stelde in 1 336 een kraan in ge
bruik, Hulst volgde in 1 341 3).
Te Middelburg wordt reeds in de oudste
stadsrekeningen van 1365/66 een
stadskraan bij de haven genoemd. Dit
was niet de eerste kraan in de Arnestad,
want zij verving een andere kraan („die
oude crane") die werd afgebroken4). De
kraan diende voor het lossen van zware
goederen uit schepen, in de eerste
plaats wijn, maar voorts ook olie, ter
pentijn en lood.
Nauw met de kraan samen hing het zo
genaamde stapelrecht. Middelburg be
zat de wijnstapel, hetgeen inhield dat
men geen wijn langs de stad mocht
voeren zonder die er op te slaan of te
verkopen. De verplichting om van de
kraan gebruik te maken drukte schijn
baar nogal zwaar op de (buitenlandse)
kooplieden en tevens waren er klachten
over de bediening. In 1460 verzoekt de
Hanze om een vast tarief en in 1512
dienen kooplieden uit Andalousië een
verzoekschrift in bij de stedelijke rege
ring, waarin zij om vrijstelling van tol en
betere bediening van de kraan vragen
(onder meer door aanstelling van meer
gezellen en vermeerdering van het aan
tal werkpaarden)5).
Dat de Middelburgse vroedschap wel
van plan was één en ander te regelen
blijkt uit het feit dat in 1451 te Brugge
„Kraanregt". (Uit: Registers ten rade, dl. II, 18e eeuw, g.a. Middelburg)
L
rf)
6
Alt/u/i A A it /iAC///
Joe pth-s/an tt/y jAtt/A/J
y
sitttl—l l/tfttt/e.
yfOAe yt jt/fsa*tAess/e** Af
Oa et# t
'ill sets*zfc Anttsttc -ct/JSyt/tjfc*. t"dt ivy.
/ftée/leel </XePrest
ftt. A r /ir, 'i fJÏJe A e*. fe j
(Z'WeAtte** ■A t 'tie i E* Jfff
èrxts tf/a far èr* ct
Q-Z-AI 1//c'a-iVK- a effiKujpee*} gte^/c/c+t
7f
Jryi A 4'e- t c. tAs
A A.
n\9c. i
-
ty
Wh).
Jyt.
Jsb?.
'yet/t fe,,
V~"' i1 4
ia>6
yly -
Oy A yyL A a f
y C.ÏA A-Z A 0 A At -.
- - - - Xè),
y A' X
f y\/ys*e^, /j jt yt cyf e+>
JiGyt (Ay(f J/
(A aj/yyt *>r G ëAêX At s
Je/jlG/V* x JyJa fff C-'
e {9 isii A es*
at'iJ 5 C> Jt/i fAfo/r, ysi* tij At/
te/a A} t V c/f/s he.jt
A2 a f /- y Vt >fo
f yt'c Us/SX Jy/j'c* s s At Ugi/e.s.
t etst As/ At fts. //As M s
■t e Ps ,(s fts s fi, /etst Ut/ teye y l
.As 'Atct c est stytAit* tit te t tA /i/Jt s ty*.'
^'istAtjt' leitjAift f idtet H yss/J
\y
i: UJ
Mi.
t AO I
"X
A ll/ XesJ
tC.At/" "X A*
gets, Myeses. A/ t J retX.ltJt
si.,. (AA/ C.. 0 ynx
/yM-Urdf l {Jtp3
