„een grootsch aandeel in ons hart": franklin roosevelt en nederland
189
de Nederlandse afkomst, die de Amerikanen, in het algemeen
gesproken, ongetwijfeld als een chique achtergrond beschou
wen. En als hij het zelf niet deed, ontdekten anderen wel de tra
ditionele Hollander in hem.
Wanneer Roosevelt zich koppig betoonde zei men dat dat zijn
„Hollands bloed" was. Wanneer hij zich in persoonlijke of pu
blieke aangelegenheden zuinig opstelde, was dat aan zijn „Hol
landse schraperigheid" te wijten. Zelfs zijn uiterlijk deed som
mige mensen aan zijn afstamming denken: zijn grote hoofd en
zijn forse handen zouden typerend zijn voor de stoere Hollandse
burgers, om niet te zeggen de Zeeuwse boeren... Het, welis
waar gestereotypeerde, Hollandse karakter van F. D.R. werd dus
niet vergeten. Hij was er trots op en scheen er soms om allerlei
redenen mee te flirten. Bekende Amerikanen van Nederlandse
herkomst zoals Edward Bok, Adriaan Barnouw (koningin Wil-
helmina professoraan deColumbia University) en nietteverge-
ten Hendrik Willem van Loon, die merkwaardige en productieve
publicist, behoorden tot zijn kennissenkring. Op verzoek van
Roosevelt heeft Van Loon, overigens zonder veel succes, ge
probeerd meer te weten te komen van Claes de Immigrant. Hij
zond Roosevelt vele brieven, Nederlandse kaas, postzegels en
zelfs „muisjes" en hij noemde F.D.R. zijn mede-Hollander.
Van Loon heeft ook getracht te bemiddelen tussen Roosevelt en
de Nederlandse koninklijke familie. Toen de Duitsers dreigden
Nederland binnen te vallen, wees Van Loon de president op de
kritieke situatie waarin Koningin Wilhelmina en haar gezin mo
gelijkerwijs zouden komen te verkeren. Roosevelt had niet veel
aansporing nodig om in actie te komen. Feitelijk was er reeds
contact gelegd tussen het Witte Huis en het Huis van Oranje.
Roosevelt had een zwak voor vorstelijke personen, een eigen
schap die hij, naar ik vermoed, van zijn moeder had geërfd. Het
Huis van Oranje vormde hier geen uitzondering op. Integen
deel, hij voelde daar een speciale band mee vanwege zijn Ne
derlandse afstamming. Zo schreef hij in januari 1 934 aan Ko
ningin Wilhelmina bij gelegenheid van de introductie van de
nieuwe Amerikaanse gazant in Den Haag, GrenvilleT. Emmet:
„Zoals u misschien weet, is Nederland het land van mijn voorva
deren en ik heb altijd een diepe genegenheid en een grote be
langstelling voor uw volk gekoesterd." En Emmet schreef hem
vanuit Den Haag terug: „De koningin scheen buitengewoon in u
geïnteresseerd te zijn". Op haar beurt zond prinses Juliana Roo
sevelt een brief, waarin ze over de Verenigde Staten sprak als
„de grote Republiek waaraan mijn land met zoveel banden is
verbonden, dat onze relatie in haar hartelijkheid en warmte een
zuiver formele vriendschapsverhouding verre te boven gaat".
Het kan ons dan ook niet verrassen dat Roosevelt aan het eind
van 1939 de koninklijke familie uitnodigde naar de Verenigde
Staten te komen, waar ze, zo beklemtoonde hij, een veilige ha
ven zou vinden. Hij zou daar persoonlijk zorg voor dragen. En
hoewel koningin Wilhelmina in haarwijsheid besloot om na de
Duitse invasie naar Londen te gaan, en prinsesJuliana methaar
kinderen om dynastieke redenen haar toevlucht in Canada
zocht, zouden prins Bernhard en zij meer dan eens Franklin en
Eleanor Roosevelt in het Witte Huis of op Hyde Park en omge
ving bezoeken. F.D.R. legde een haast vaderlijke belangstelling
voor hen aan de dag - hij probeerde echt hun "Dutch uncle"
suikeroom) te zijn. Prinses Margriet werd zijn petekind. Roo
sevelt en Wilhelmina hadden diep respect voor elkaar en waren
door een sterk gevoel van lotsbestemming met elkaar verbon
den. In haar memoires schreef de koningin over hem: „Een ont
moeting met Roosevelt gaf de zekerheid dat hij nimmer zou wij
ken of een zaak zou opgeven die hij rechtvaardig achtte en dat
hij in de strijd daarvoor zou volharden tot hij zijn doel bereikt
had". In zekere zin was dit een zelfportret. De warme verstand
houding tussen de Roosevelts en de Nederlandse koninklijke
familie symboliseerde de vriendschap tussen de Verenigde
Staten en Nederland, een vriendschap die tijdens en wegens de
Tweede Wereldoorlog rijker bloeide dan ooit tevoren (koloniale
vraagstukken daargelaten).
Graag wil ik nog enige woorden wijden aan de houding die de
Nederlanders in het algemeen, dat wil zeggen afgezien van de
koninklijke familie, ten opzichte van Roosevelt en diens politiek
innamen. Toen hij het presidentsambt aanvaardde, werd het
Nederlandse lezerspubliek, zoals ik reeds eerder opmerkte, op
de hoogte gebracht van zijn Nederlandse afstamming en van
zijn nauwe relatie tot zijn voorgangerTheodore Roosevelt. Dat
scheen het belangrijkste te zijn wat over de nieuwe Amerikaan
se president te zeggen viel. In 1 933 torpedeerde hij de Econo
mische Conferentie te Londen en, samen met zijn besluit de
gouden standaard los te laten, maakte hem dat in conservatieve
kringen in Nederland niet bepaald populair. Amerika scheen
het voorbeeld te volgen, of liever gezegd te geven, van een zui
ver nationalistisch economische politiek, die zich uitsluitend op
haar eigen binnenlandse problemen concentreerde.
In het midden van de jaren dertig traden, weliswaar niet op ini
tiatiefvan Roosevelt, de neutraliteitswetten in werking, die wei
nig beloften schenen in te houden voor het Amerikaans diplo
matiek leiderschap. Natuurlijk betekende de New Deal een ver
ademing na de doffe regering van president Herbert Hoover.
Roosevelt had alle kenmerken van een dynamisch leider. Maar
tegelijkertijd bestond hier het gevoel dat Roosevelt, wat zijn so
ciaal en economisch beleid betrof, weinig origineelste bieden
had. In onze ogen bracht de New Deal de Verenigde Staten al
leen maar op gelijke hoogte met de rest van de westerse wereld.
Onder Roosevelts leiding beleefde Amerika een revolutie die al
lang had moeten plaatsvinden. Het nogal brute Amerikaanse
kapitalistische systeem werd eindelijk gehumaniseerd, haast
vereuropeesd. Vandaar dat, zowel ter recher- als ter linkerzijde,
onze houding ten opzichte van zijn experimenten werd geken
merkt door een zekere zelfvoldaanheid.
Na 1936 trad echter een verandering op. Hoewel de New Deal
enige moeite had om de weg naar de welvaart terug te vinden,
had het voortvarend beleid van de president de Amerikanen
blijkbaar nieuw vertrouwen geschonken, een gevoel dat ze deel
uitmaakten van een „democratie in opmars". Zelfs ons, in het
provinciale Holland, moest dat wel opvallen. Aan deze zijde van
de oceaan maakten de democratieën passen op de plaats, ver
lamd van angst voor zowel hetfacisme als voor het communis
me, of gingen ze geheel ten onder. En Amerika kwam, en móést
meer binnen ons gezichtsveld komen dan ooit tevoren. We kon
den het ons niet langer veroorloven in Amerika slechts een ver
afgelegen land te zien vol „wilde avonturen die beslist niet
noodzakelijkerwijze van morele aard behoeven te zijn". We ont
dekten juist de morele kant van Roosevelts politiek, zijn hart
stochtelijk streven om de democratie tot een succes te maken.
Terwijl de dictators Europa steeds vaster in hun greep kregen,
