HUMOR OP DE PORTUGEES-JOODSE BEGRAAFPLAATS
IN MIDDELBURG?
Kees van Duin
Jishaq Gomes de Suza stierf op de zes
de dag van de maand Tebet van het
(Joodse) jaar 5444 (globaal omgere
kend voor de christelijke tijdrekening:
januari 1 684). Hij werd begraven op de
Portugees-Joodse begraafplaats in
Middelburg aan de Jodengang. Niet
over de man, maar over de tekst op zijn
steen gaat deze kleine notitie.
Verreweg de meeste stenen op deze be
graafplaats hebben Portugese op
schriften. Die van Gomes de Suza be
hoort tot de kleine minderheid die He
breeuwse heeft. Op een enkele uitzon
dering na beginnen de opschriften, Por
tugese en Hebreeuwse, met het woord
graf of grafsteen. Daarna volgen na
men, soms enkele kwalificaties, de da
tum van het overlijden (eventueel van
de begrafenis) en in afkorting meestal
de bede of wens, geïnspireerd op 1 Sa
muel 25 vers 29: Moge zijn/haar ziel
gebundeld zijn in de bundel der leven
den. Slechts een enkele steen, daaron
der die van Jishaq Gomes de Suza,
heeft een opschrift op het opschrift. Ik
geef eerst de hele tekst van de steen in
vertaling:
die in de hemel zetelt lacht
grafsteen van een man die in zijn
leven
rijk was aan daden en gezien
de geëerde jishaq gomes de suza
overleden op de zesde dag van de
maand tebet
van het jaar 5444 m.z.z.g.z.i.d.b.d.l.
(De regels komen overeen met de regels
op de steen.)
De eerste regel, het opschrift van het
opschrift, is een citaat uit Psalm 2 vers
4. Er is echter een minimaal verschil. In
Psalm 2 staat - en nu moet ik wel
transcriberen -
jwsb bsmjm jshq.
Letterlijk vertaald: zetelend in de hemel
hij lacht. Wat beter Nederlands: de in de
hemel zetelende lacht.
Op de steen staat:
jwsb bsmjm jshq.
In het laatste woord, hij lacht, is de ene s
(s) vervangen door de andere (s). Een
klein verschil, dat op zichzelf geen grote
gevolgen hoeft te hebben. In het He
breeuws van het Oude Testament komt
het werkwoord lachen voor zowel met
de ene sals met de andere. Men zou dus
dezelfde vertaling kunnen handhaven
en er dan een enigszins merkwaardig
gekozen citaat in moeten zien. Maar de
gevolgen kunnen ook groter zijn! De
werkwoordsvorm jshq kan namelijk ook
gelezen worden als de Hebreeuwse
naam Jishaq (Isaak). Die naam is in feite
een vorm van het werkwoord lachen
(zie Genesis 17, 18 en 21), maar hij
komt vrijwel alleen voor met de s! (Op
vier plaatsen in het O.T. met s.) De be
doeling lijkt mij duidelijk. De minieme
wijziging in het citaat (Psalm 2 vers 4)
geeft aan dat men hier niet „hij lacht"
maar de naam Jishaq gelezen wilde
hebben (zie regel 4 van het opschrift).
Nu komt het opschrift van het opschrift
er heel anders uit te zien. Het luidt in let
terlijke vertaling:
zetelend in de hemel Jishaq (Isaak),
oftewel in beter Nederlands:
Isaak zetelt (verblijft) in de hemel.
Dat moet wel waar zijn, nietwaarl Het
staat immers in de bijbel!
Het is mij niet bekend of op grafstenen
van Isaaks deze tekstspeling vaker ge
bruikt is. Dit geval komt op mij over als
humoristisch bijbelgebruik. Maar mis
schien was het wel doodernstig be
doeld.
