over het ontstaan en de ontwikkeling van de hont of westerschelde
105
plaatsgevonden invloeden van storm
vloeden, zoals die van 1509, 1530,
1 532 en 1 570, alsmede militaire inun
daties, zoals die van 1488 en niet in het
minst tijdens de 80-jarige oorlog, en
dan voornamelijk die van 1583/1585,
hebben de Honte of Westerschelde ge
vormd tot de (enige) uitmonding van de
Schelde en scheepvaartweg naar Ant
werpen. Hierna wordt aangegeven in
hoeverre de hiervoren, op grond van
geologische, bodemkundige en gear
gumenteerde stormvloedgegevens,
weergegeven ontwikkeling van de Hon
te kan worden verantwoord met beken
de ontwikkelingen betreffende de
scheepvaart in het Hontegebied en naar
Antwerpen. Een heel brok (scheep-
vaart-)geschiedenis van de Schelde en
haar jurisdictie wordt o.m. verhaald in
het in het Antwerpse stadsarchief be
waarde en 72 bladzijden grote vonnis
van 1 504, betreffende de beslechting
van de eeuwen-oude twist over de gro
te Watertol op de Hont of Westerschel
de, ook genoemd tol van Irsikeroord40).
Allereerst worden, op grond van oude
geschriften, enkele vermeldingen van
een mogelijk reeds vroege vaart naar
Biervliet, Axel en Hulst weergegeven. In
851 doen de Noormannen de eerste
grote aanval langs de Schelde. Hierbij
werd de St. Baafsabdij te Gent ver
brand. Alhoewel elke operatie van de
Noormannen via de Schelde invloed
moet hebben gehad opZeeland, is hier
over vrijwel niets bekend41).
Volgens vroegere historici, die echter
geen bronnen vermeldden en daardoor
geen bewijs geven, zouden de Noor
mannen rond 880 in Hulst een kapel
verwoest hebben42). Indien deze, waar
schijnlijk op overlevering berustende,
vermelding correct zou zijn, moeten zij
door een waterwegstelsel (via de Hon
te) tot in Hulst gekomen zijn. In de begin
1 6e eeuwse kroniek van Jacob de Hont
worden, ten tijde van „grave Baudewijn
metten scoonen baerde" die „staerf int
jaer 1 064", onder meer „Axele, Hulsten
Biervliet" genoemd onder de zeven ha
vens van Vlaanderen. Indien deze kro
niek betrouwbaar zou zijn43), zouden
deze plaatsen dus een goede scheep
vaartverbinding moeten hebben gehad.
Het is in ieder geval zeker, dat Hulst,
Axel en Biervliet, die in resp. 1180,
1 1 83 en 11 83 stadsrechten verkregen.
toen een scheepvaartverbinding had
den, via o.m. de Honte. Als we de, welis
waar begin, 16e eeuwse havenpoort
(Dobbele Poort) van Hulst bezien, moet
dit scheepvaartverkeer met kleine
(platboomd)vaartuigen hebben plaats
gevonden. In 1249 moest de abt van
Duinen zijn recht van vrijheid van tol op
de Schelde door een scheidgerecht
doen verklaren. Een en ander had be
trekking op schepen die van (nabij) de
uithof teZande (Kloosterzande), dus via
de Honte, naar Antwerpen voeren44).
De oude verbinding tussen Antwerpen
en Middelburg heeft gelopen via de
Schelde, de Honte, de Zwake en Loo-
Yve. In een scheidsrechtelijke beslis
sing van 1 276 is sprake van een tol of
geleide in deze vaarweg, n.l. op de Hon
te bij Valkenisse, Rilland en Agger. Het
gaat hier over een veiligheidsbelasting,
waarvan de steden en kloosters, die
door hun ligging er het nauwst bij be
trokken waren, werden vrijgesteld, ech
ter niet als zij vreemde goederen ver
voerden.
Scheepvaartwegen
De opvattingen van verschillende histo
rici, dat de Honte in de 1 3e eeuw vooral
van belang was voor het „binnenlands"
verkeer moet wel als juist beoordeeld
worden, evenals dat de Honte van be
lang was voor de uit de naaste omge
ving betrokken producten t.b.v. de vis-
en zouthandel, alsook voor de
granen45). De grote scheepvaart op
Antwerpen vond toen echter nog plaats
via de (Ooster-) Schelde. Op grond van
een keizerlijk privilege van 1195, dat de
graaf (van Zeeland) machtigde tol te
heffen in Zeeland46), was er in deze
vaarweg de zogenaamde Grote Zeeuw
se tol, of Watertol, die reeds op het
laatst van de 1 3e eeuw geheven werd te
Irsikeroord, gelegen schuin tegenover
Bergen op Zoom47). In 1 279 werd bij de
samenloop van Honte en Schelde door
Margaretha van Vlaanderen het kasteel
Saeftinghe gebouwd, als steunpunt
voor de heffing en handhaving van de
tolrechten op deze twee rivieren48). Als
gevolg van de stormvloed van 1 375 zal
de Honte, zoals die inmiddels vanaf de
Noordzee bij Vlissingen tot de Schelde
genoemd wordt, reeds vóór 1400 een
geregelde scheepvaartweg naar Ant
werpen geworden zijn. Zo wordt in de
handvesten van Amsterdam uit 1396
Afb. 7. Gezicht op Vlissingen. Ets uit: Speculum Zelandiae door Nicolaes Visscher, z.j. (ca. 1 662).
