bakema en het stadhuis van terneuzen
kende en opvallende voorbeelden zijn:
het slakkehuis, de wand en de schroef.
Met het slakkehuis wordt een composi
tie bedoeld van een aantal opeenvol
gende ruimten, gegroepeerd in de vorm
van een slakkehuis. Voorbeelden hier
van zijn een niet uitgevoerd ontwerp
van een woonhuis en de kerk te Nagele.
Het laatste voorbeeld is het zuiverste:
Maquette van plan voor de Euromast te Rotterdam
(foto Fotografische dienst van de afdeling Bouw
kunde van de TH Delft).
een „draaiende route", als in een slak
kehuis, volgend, komt men van buitenaf
uiteindelijk in de kerkruimte.
Het wandgebouw is van een geheel an
dere orde. Hier is sprake van een rigou
reuze vorming van de stedebouwkundi-
ge ruimte. Met het gebouw als wand
wordt een plein gevormd of een weg
begeleid. Ook wordt bij Bakema het
wandgebouw wel gebruikt als poort om
de volgende stedebouwkundige ruimte
te ontsluiten. Voorbeelden van wand-
gebouwen zijn het flatgebouw te Til
burg, het gebouw voorCivieleTechniek
te Delft en het stadhuis te Ede.
Het schroefthema is wel het meest
spectaculaire van de drie. In een
schroefvormige beweging ontwikkelt
het gebouw zich verticaal om één of
meer kernen. Dit thema kan ook be
schouwd worden als een driedimensio
nale uitvoering van het slakkehuisthe-
ma. Voorbeelden zijn een niet uitge
voerd ontwerp voor de Euromast in Rot
terdam en het in samenwerking metCa-
rel Weeber ontworpen Nederlandse pa
viljoen op de wereldtentoonstelling van
1 970 in Osaka.
In het latere werk zijn bovengenoemde
thema's veel minder expliciet en een
duidig aanwezig. Het Siemenscomplex
te München en de Centrale Bibliotheek
te Rotterdam zijn niet louter in één van
de bovengenoemde thema's onder te
brengen. Het stadhuis te Terneuzen kan
worden beschouwd als een represen
tant van het schroefthema.
Het stadhuis van Terneuzen (1962-
1969 ontworpen, 1969-1972 ge
bouwd)
Het bovenstaande is slechts een onvol
ledige verkenning van het werk van
prof. Bakema. Met name het stede-
bouwkundige gedeelte is vrijwel buiten
beschouwing gebleven. Alleen die pun
ten zijn aangestipt waarvan ik meen dat
ze in dit kader van belang zijn.
Gebouwen kunnen op zeer verschillen
de wijzen worden beschreven en gety
peerd. Men kan de ruimtelijke opbouw
van een gebouw analyseren, de bouw
kundige structuur, de stedebouwkundi
ge betekenis in wijk of stad, of de histo
rische betekenis. Een andere manier is
het gebouw louter op de uiterlijke ver
schijningsvorm te beoordelen: lijkt het
T rans World Airlinesgebouw New York. Ontworpen
door Eero Saarinen.
„ergens" op, met andere woorden het
vraagstuk van de metafoor.
Al deze beschrijvingswijzen zijn echter
deelbenaderingen en voor een afgewo
gen oordeel is het nodig de samenhan
gen te zien. Hier zal in hoofdlijnen wor
den gekeken naar de stedebouwkundi
ge situatie, de ruimtelijke opbouw en de
architectonische en constructieve de
taillering.
Stedebouwkundige situatie
De grote stedebouwkundige betekenis
van het stadhuis is op het eerste gezicht
nogal verwonderlijk. Het gebouw staat
aan de zeedijk, op een kaal terrein tus
sen het oude en nieuwe gedeelte van
Terneuzen. Het is zeker niet zo dat het
stadhuis een schakel vormt tussen oude
en nieuwe bebouwing. Daarvoor is het
te afwijkend van vorm en ligt het te ge-
isoleerd. De stedebouwkundige bete
kenis ligt meer in de nadruk, die het ge
bouw heeft door vorm en plaats. Het is
te beschouwen als een naderhand aan
gebracht stedebouwkundig accent.
Vorm en plaats geven het gebouw bete
kenis. Hierbij is veelvuldig de vergelij
king getrokken met een scheepsbrug.
Zeker gezien vanaf de Westerschelde
en vanaf de strekdam, waarbij het on
derste gedeelte van het stadhuis aan
het oog onttrokken wordt door de zee
dijk, is deze gelijkenis onmiskenbaar.
