ZEELAND, GEESTELIJK GEZOND? Dr. J. D. van Scheyen
Motto:
De waanzin moet men niet ais ziekte beschouwen.
Waarom niet ais een plotselinge - meer of minder plotselinge - karakterverandering?
Ludwig Wittgenstein.
Inleiding
Nog steeds is het opvallend hoe fre
quent ernstige psychiatrische aandoe
ningen in ons werkgebied (Midden-
Zeeland) voorkomen.
Het gaat hier vooral om twee ziekte
beelden. Allereerst de ernstige endoge
ne depressie, de melancholie, geken
merkt door lusteloosheid, machteloos
heid en moedeloosheid.
Dit wordt door de patiënt beleefd als
iets wat nimmermeer zal wijken, de de
pressie is „uitzichtsloos", er is geen
„doorzicht" meer. Voorts de zogenaam
de psychogene psychose. Daarbij ont
staat, meestal in korte tijd, een ernstige
verwardheidstoestand.
De patiënt is dikwijls onrustig, opval
lend angstig terwijl het contact met de
realiteit geheel verloren gaat.
Bij deze psychose is belangrijk dat dik
wijls een door de patiënt als schokkend
ervaren gebeurtenis er aan vooraf is ge
gaan. Andersgezegd: een dergelijke
psychose kan door een psychotrauma
worden uitgelokt. Zowel deze depressie
als deze psychose zijn ernstige psychia
trische aandoeningen die klinisch moe
ten worden behandeld dit ook wegens
het vaak aanwezige zelfmoordgevaar.
Patiënten met deze aandoeningen wor
den al sinds jaren opvallend frequent
opgenomen in de psychiatrische afde
ling van het gasthuis te Middelburg.
Zo was in de periode van 1977 tot en
met 1981 het gemiddelde aantal opna
mes per jaar wegens een ernstige de
pressie 47, dat wegens een psychogene
psychose 14.
Vergeleken met de betreffende landelij
ke cijfers blijkt dat de opname-frequen
tie c.q. het vóórkomen van deze patiën
ten, in onze regio ruinm 5 maal hoger
ligt dan het landelijk gemiddelde.
Deze gegevens geven toch wel even te
denken. Dit kan er op wijzen dat er - al
thans in een bepaald opzicht - iets
schort aan de geestelijke gezondheid in
Zeeland.
Ook het volgende is hierbij van beteke
nis. De betreffende depressieve en psy
chotische toestanden zijn in principe
van voorbijgaande aard, andersgezegd
een volledig herstel is mogelijk. Echter,
in het verdere leven van patiënt kan de
ziekte zich wederom voordoen. Het
gaat aldus om een in principe recidive
rende aandoening.
Wat weten we van het ontstaan van
dergelijke ernstige psychiatrische aan
doeningen?
Het zal duidelijk zijn dat een complex
van ziekmakende factoren daarbij van
betekenis is. Binnen dit kader is ook de
karakterstructuur van de patiënt van
betekenis.
Deze zogenaamde pre-morbide ge
aardheid kan een belangrijke voorwaar
de zijn tot het ontstaan van de aandoe
ning. Dit geldt in het bijzonder voor de
twee genoemde ziektebeelden.
Het komt er op neer dat in de geaard
heid een bepaalde (over)gevoeligheid
bestaat waardoor bijvoorbeeld een min
of meer schokkende levenservaring
ernstige gevolgen kan hebben.
Vooral in de afgelopen jaren is hierover
veel onderzoek verricht. Dit onderzoek
heeft eigenlijk een oude ervaring be
vestigd en wel dat de specifieke kwets
baarheid - inherent aan de geaardheid
- uiteindelijk toch het belangrijkste is;
belangrijker dan datgene wat de patiënt
is overkomen: „Man Erlebt nur was man
ist". Door deze vaak typische kwets
baarheid kan de geestelijke gezondheid
gevaar gaan lopen. Zoals „echte" psy
chische gezondheid een waarborg is
waardoor veel leed, veel schokkende
ervaringen, uiteindelijk normaal kun
nen worden verwerkt zonder een psy
chiatrische nasleep. Het is eigenlijk on
gehoord - aldus Rümke - wat psy
chisch gezonde mensen ook psychisch
kunnen verdragen, cq. kunnen door
staan. Dit nu is een uitspraak die kenne
lijk niet van toepassing is op de hier be
doelde patiënten.
Bij hen was er wel een kwetsbaarheid
die medebepalend was voor het ont
staan van de ernstige psychische ont
reddering, hetzij de depressie, hetzij de
psychose.
Hoe ontstaat en wat is het kenmerken
de van die kwetsbaarheid? Op die vraag
zal nog verder worden teruggekomen.
Voorlopig kan hierover het volgende
worden vermeld.
Deze mensen tonen, buiten hun ziekte
periodes, een houding van een gewe
tensvol maar ook wat krampachtig
prestatiegericht zijn. Daardoor wordt
inderdaad vaak veel gepresteerd, maar
een soort stille faal-angst laat eveneens
zijn invloed gelden. Nu eens meer, dan
weer minder.
Juist daardoor blijft het gevoel van ei
genwaarde eniger mate labiel. Echt
zelfverzekerd zijn deze mensen nooit.
Zoals ook innerlijke twijfel daarbij
hoort. Misschien juist daardoor zijn de
ze mensen vriendelijk, coöperatief, eer
lijk en betrouwbaar, vooral als hun ver
trouwen is gewonnen.
Dit laatste gebeurt overigens pas wan
neer begrip wordt getoond voor hun
neiging tot de soms zo kwellende inner
lijke onzekerheid. Vooral gelet op deze
geaardheid kan men zich nogmaals af
vragen: hoe komt het dat in onze regio
ernstige depressies en de genoemde
psychosen zo opvallend frequent voor
komen?
Het kan zijn dat ook de genoemde
geaardheid, zo men wil levensinstel
ling, in Zeeland duidelijker is gerepre
senteerd.
Aanwijzingen daarvoor zijn er wel. De
aanduiding „goed Zeeuws, goed rond"
geldt in dit verband niet, de „Geerse
mentaliteit" mogelijk wel.
Hoe dit ook zij, het gaat om een aard
waarin een vaak typische kwetsbaar
heid ook tot een ziekmakende factor
kan worden.
Het onderkennen van dergelijke ziek
makende factoren kan consequenties
hebben voor de behandeling op langere
termijn van deze patiënten. Een behan
deling die gericht moet zijn op een eli
minatie van de mogelijk ziekmakende
invloed van de betreffende persoonlijk
heidsaspecten. Dit kan ook een vorm
van preventie betekenen. Preventie die
vooral bij deze psychiatrische aandoe
ningen zo belangrijk is aangezien, zoals
reeds vermeld, de recidief-neiging een
kenmerk er van kan zijn.
Welnu, de aandacht voor al deze aspec-
