over boeken
223
sociale laag van de „mevrouwen" des
tijds. Op de foto staat overigens wel één
echte: mevrouw Diederiks, de echtge
note van predikant ds. A. C. Diederiks.
Genoeg over de foto's ze laten de fanta
sie van de kijker te veel een eigen weg
gaan, een weg die zich van de nuchtere
feiten verwijdert en dat moet wel het
laatste zijn wat de auteur van dit boek
zich zal wensen. Hij is namelijk archiva
ris en heeft - met zijn beroepsmatig re
spect voor de feiten en niets dan de fei
ten - zich niet met omvangrijke bespie
gelingen bezig gehouden. Daarmee is
tegelijkertijd een element van kritiek
aangegeven: het boek is droog en wei
nig beeldend geschreven. Het heeft ze
ker onmiskenbare verdiensten, het is
helder ingedeeld en defeiten zijn keurig
bijeengebracht en bekwaam gerang
schikt, maar het is het werk van een
voorzichtig archivaris die zich van enige
speculatie verre houdt.
Overigens is ook op de selectie van de
feiten enige kritiek mogelijk. Zo ver
meldt Sandberg een aantal landbouw
tentoonstellingen, in Kruiningen ge
houden, maar hij gaat niet verder dan
1 934. In 1 951 en 1 963 evenwel wer
den ook twee grote exposities gehou
den, dievan13,14en15juni1963 trok
zelfs 25.000 bezoekers. Waarom die
niet vermeld? In omvang en presentatie
zullen deze ZLM-dagen zeker grootser
zijn geweest dan die van vóór deTwee-
de Wereldoorlog. Met name in de jaren
zestig profileerde de ZLM - temidden
van allerlei bewogen discussies over
havenontwikkeling en industrialisatie -
zich als een zelfbewuste organisatie
van de Zeeuwse agrariërs. De land-
bouwdagen in Kruiningen droegen daar
toe bij en hadden zeker vermelding in
dit boek verdiend.
Sandberg heeft uit documenten en
mondelinge mededelingen de geschie
denis van heerlijkheid en gemeente
Kruiningen gereconstrueerd en daar
mee een nieuwe monografie toege
voegd aan de vele die er over Zeeuwse
lokaliteiten al bestaan. Het heeft er veel
van weg dat het hier- gelukkig - tot het
voorzieningenpeil van een gemeente
behoort, dat haar geschiedenis wordt
geboekstaafd. Zo zijn er in de loop der
jaren boeiende geschriften verschenen.
men denke aan die van Kesteloo, De
Meij, Piccardt, Wesseling, Brand, Win
kelman, Hollestelle en onlangs van Fa-
gel - om een reeks namen te noemen. In
de reeks van lokale Zeeuwse geschied-
schrijvingen neemt dit Kruiningen een
eervolle plaats in: zakelijk en exact. Nu
deze plaats is opgenomen in het grotere
verband van Reimerswaal komt deze
geschiedschrijving precies op tijd.
Het geslacht Cruninghe
Tot het persoonlijkste element in Sand-
bergs boek beschouw ikzijn hoofdstuk
ken over de kerk in Kruiningen en over
de geschiedenis van de heren van dit
ambacht, in het bijzonder het geslacht
Cruninghe. Een familiekroniek van een
belangrijk geslacht, dat in het Holland
en Zeeland van de middeleeuwen een
niet geringe rol heeft gespeeld. Hoe be
langrijk die rol is geweest, is recentelijk
aangetoond in het omvangrijke proef
schrift van Brokken') over „Het ont
staan van de Hoekse en Kabeljauwse
twisten". In dit verband lijkt diens op
merking over de verzoening van Jan II
van Kruiningen met graaf Willem V in
1351 plausibeler dan de uitleg die
Sandberg aan deze gebeurtenis geeft.
Hij citeert - evenals Brokken - de belof
te van trouw, die Jan II aflegt („als een
wittachtich man zinen rechten heer
sculdig is te doene zonder arglist") en
concludeert daaruit dat deze Zeeuwse
edelman „blijkbaar jegens zijn leenheer
een en ander had misdaan". Dat kan sa
menhangen - zegt Sandberg - met de
strijd om Holland en Zeeland tussen
graaf Willem V en diens moeder Mar-
garetha van Beieren.
Brokken plaatst deze gegevens in het
bredere verband van de Hoekse en Ka
beljauwse twisten, een partijstrijd die
de Zeeuwse adel fel beroerde. Hij wijst
er op dat de Haamstedes, de Kruinin-
gens en ook Gerard van de Maalstede
vóór de Hoeken hadden gekozen, d.w.z.
voor Margaretha, een keus die Brokken
als een „verloren positie" aanduidt. Mo
gelijk zag Jan II de machtsverhoudin
gen van dat moment beter en erkende
hij daarom als enige van zijn geslacht
graaf Willem V. Vandaar zijn belofte
van trouw: „Wellicht wilde hij zich per
soonlijk zuiveren van de smet van zijn
Hoekse familieleden door zijn trouw
aan Willem V te bewijzen", zegt Brok
ken. het klinkt aannemelijker dan de
conclusie van Sandberg: blijkbaar een
en ander jegens zijn leenheer misdaan.
Maar dat is het boeiende van de ge
schiedenis: een discussie zonder eind.
In het verdere van de familiegeschiede
nis van de Van Kruiningens heeft Sand
berg de moeite genomen uiteen te zet
ten welke rechten aan een ambachts
heer toekwamen. Weliswaar is dit on
derdeel voornamelijk op Kruiningen ge
richt, maar hij treedt hier ook buiten de
grenzen van deze gemeente, een ver
helderend hoofdstuk over een rechts
historisch onderwerp, het vakgebied
waarop deze auteur deskundig is. Inte
ressant is voorts de geschiedenis van de
kerk in Kruiningen, zowel vóór als na de
reformatie. In dit verband levert hij een
belangwekkende beschouwing over de
naamgeving van een terrein dat van
ouds met de mysterieuze naam „Kind
van Trente" wordt aangeduid. Vroeger
werd nog wel eens verondersteld dat er
sprake was van een taalkundige aflei
ding uit het angelsaksisch. Sandberg
zet echter uiteen dat de oorsprong ver
moedelijk ligt in een logieshuis van de
Minderbroeders, een instelling waar de
franciscanen logeerden om van daaruit
hun bedeltochten te ondernemen. Een
dergelijk pand heette een „termijnhuis"
of ook „terminarishuis", door verschrij
ving en verbastering werd dat eerst
Terrnte en later Trente. De altoos voor
zichtige Sandberg noteert overigens
aan het slot van dit onderdeel: „Waar
om dit gebied „Kind" van Trente heet is
hiermee nog niet opgelost."
Kruiningen en Myddle
In de verte heeft dit „Kruiningen" mij
doen denken aan een befaamd voor
beeld van lokale historie uit Engeland,
dat onlangs in de penguins2) is uitgeko
men: „The history of Myddle". Een ze
ventiende eeuwse „yeoman" - een
hereboer - schreef de historie van zijn
eigen parochie in Shropshire, een ma
nuscript dat in 1834 voor het eerst
werd gedrukt. In de recente penguinuit-
gave werd het boek voorzien van een in
leiding, geschreven door de historicus
