de norbertijnen in de zee-landen
198
te Jeruzalem met de nadruk op verza
king van alle privaat bezit als voorwaar
de tot één zijn van hart en ziel.
Stellen wij opnieuw Walcheren voor in
de 1 2e eeuw, thans veilig achter dijk en
duin, waar op kruisingen van wegen,
beter gezegd op kruisingen van kreek
ruggen, de parochies verschenen, de
huidige dorpen waarin de kerken dik
wijls ook geografisch het middelpunt
waren of nog zijn.
Wegen waren een groot deel van het
jaar onbegaanbaar, het vervoer gebeur
de via de watergangen, de landbouwers
voeren naar de stad en omgekeerd zien
wij later de abt, edelen en regenten in
een schuit de rand van het eiland be
zoeken om de toestand van de zee
weringen te bekijken. Omdat de ziels
zorg het domein van de Norbertijnen
was zullen de eerste contacten met de
ruwe, onbehouwen bevolking van het
Walcherse land niet eenvoudig zijn ge
weest. De eerste anderhalve eeuw van
het bestaan van de abdij is ongetwijfeld
van beslissend belang geweest voor de
latere bloei: in de eerste tijd zeker op
het geestelijk vlak, later ook in het ma
teriële, zowel binnen als buiten Zee
land.
Sedert de 13e eeuw hield de uitbrei
ding van Middelburg gelijketred met de
uitbouw van de abdij. Visueel ook was
de abdij het centrum met haartwee ker
ken, een voor de abdijgemeenschap en
een voor de centrumparochie, met de
abdijtoren als het middelpunt dier we
reld, om Nescio te citeren.
De zegeningen in de vorm van privile
ges, geschonken door roomskoning
Willem II rond de jaren 1 250, daalden
in gelijke mate neer op destad en deab-
dij, Floris V volgde het voetspoor van
zijn vader. Symbool van Vlaamse in
vloed was het stadsrecht geschonken
aan de stad in 1217; schenkers waren
een Vlaamse gravin en een Hollandse
graaf. Is het niet veelzeggend, dat de in
1 256 in het noorden omgekomen Wil
lem II, begraven is te Middelburg? Kort
tevoren was door hem aan de klooster
gemeenschap de status van abdij ver
leend.
Het is niet alleen de abdij van Middel
burg die in de 14e en 1 5e eeuw door
schenkingen en erflatingen een aan
zienlijk grondbezit verwerft en wat
meer is de gehele ambachtsheerlijkheid
Oostkapelle, ook de andere Premon-
stratenser abdijen - ik noem hier alleen
de Brabantse - zien wij uitdijen in
machten invloed. Het bezit vanïonger-
lo strekt zich bijna tot 's-Hertogen-
bosch uit. In de Staten van het gewest
Brabant was de invloed van de Norber
tijnenabdijen overwegend. Van de
twaalf prelaten van Brabant „wezende
van de eerste staat", die geacht werden
de gehele Brabantse clerus te vertegen
woordigen, behoorden er zeven tot de
orde van Prémontré.
De abt van Middelburg zal eenzelfde rol
vervullen, maar dan als enige, in de Sta
ten van Zeeland, maar eerst in de Staten
van Walcheren. De macht van de abdij
steunde op Walcheren op haar grond
bezit waaraan toegevoegd moet wor
den dat de abt tevens ambachtsheer
was. Samen met een vertegenwoordi
ger van de edelen en later aangevuld
met een representant van de stad Mid
delburg, maakten zij in waterstaatsza
ken de dienst uit op Walcheren. Onder
hun beheer viel de belasting voor het
onderhoud van watergangen, sluizen,
dammen, dijken, wegen enz. Door het
bezit van de ambachtsheerlijkheid viel
aan de abten ook vele malen het water
graafschap, later dijkgraafschap van de
Vijfambachten (later Noordwatering)
toe. Sinds 1438 vinden wij een bijna
ononderbroken reeks van abten in dit
ambt terug, tot en met Nicolaas van der
Borcht, meer bekend onderde naam Ni
colaas de Castro: de eerste en laatste
fungerende bisschop in Middelburg.
Een afspiegeling van dit college van de
Staten van Walcheren zien wij in de
Staten van Zeeland met als belangrijk
ste taak het toestaan van de bede.
Doorzijn rang als geestelijke was de abt
zelfs het eerste lid.
Is macht bevorderlijk voor het geestelijk
leven? De vraag stellen is haar beant
woorden. De orde van Norbertus kwam
snel tot grote bloei in geheel Europa.
600 abdijen, proosdijen en prioraten
telde de orde in de loop der eeuwen. Wij
zien de spankracht van het geestelijk le
ven in de loop van de 14e en 1 5e eeuw
verminderen: het is in de 16e eeuw of
lauwheid de boventoon viert. Een nieu
we hervormingsbeweging, sterker nog
dan die van Gregorius, gepaard met
oorlogstoestanden, inquisitie, splitsing
van de Nederlanden, verwoestingen,
vaagt abdijen weg, verjaagt de geeste
lijken, brengt onrust allerwege. Tijdens
het beleg van Middelburg sterft De
Castro in mei 1573. Nicolaas van der
Borcht had zich nog verdienstelijk ge
maakt door zijn bouwbedrijvigheid in
het abdijcomplex, maar wordt verder
omnia mediocriter, in alles middelma
tig, genoemd. Hij ontving zijn gasten op
Tijdens de lunch.
