m HERINNERING BRENGEN: 1585, 1685, 1785 EN 1885
M. P. de Bruin
Bij e n herdenking kan iets worden ge
vierd, zoals het feit dat Johan Sebas-
tiaan Bach 300 jaar geleden werd ge
boren of de totstandkoming van het
Rijksmuseum in 1885. Kan de val van
An erpen in 1 885 worden gevierd? In
de zin dus van feestelijk herdenken.
Hit past een ontkenning. De tragiek
vat \ntwerpen kan wel in herinnering
worden gebracht, zoals Van Damme dit
hei gedaan in zijn artikel in dit num-
me We herinneren aan de woorden
van Pieter Geyl in zijn „Geschiedenis
var e Nederlandse stam": „Antwerpen
gt len!" Algemeen verwachtte men
da: |e onderwerping van Holland en
Ze ..and dra volgen zou. Maartegen een
re streekse aanval lagen die gewes-
te achter de rivieren beschut.
F na ervoer het aanstonds: deZeeuw-
.euzen hadden zijn brug niet kunnen
f eren, maar zij konden het Spaans
c /orden Antwerpen onverbiddelijk
i de zee afsluiten. De stad die Parma
zij zijn ontembare geestkracht,
i militair vernuft en zijn menskundig
aid had kunnen veroveren, verdorde
het ware onder zijn handen. Niet al-
omderwille van de religie, maar
dat de stremming van alle handel
in hun bestaan trof, verlieten dui-
iden de stad - zoals er al duizenden
Brugge en Gent en Brussel en Me
len en uit alle steden die in Spaanse
1 iden vielen, weggetrokken waren -,
de meesten kwamen naar Holland en
aland en versterkten daar het gere-
fo:meerde element en voerden er te
vens schatten van kapitaal, onderne-
igsgeest en kennis aan. De rust en
ie die Parma aan Vlaanderen en Bra-
bracht, hadden veel van de verstij-
des doods. Daarentegen trokken
de beste levenskrachten van het
derlandse volk op het kleine stukje
ads benoorden de rivieren samen."
1685
ehonderd jaar geleden herriep Lode-
XIV het Edict van Nantes. Het was
ndrik IV die in 1 598 aan de protes
ten, ook hugenoten genoemd, een
terkte vrijheid van godsdienst ver
ende in een aantal plaatsen in Frank-
h vergezeld van enige politieke rech-
Gedurende de volgende eeuw werd
van die vrijheden telkens wat afge-
nabbeld, vooral toen de „Zonneko
ning" aan het bewind kwam. Die her
roeping van dat Edict van Nantes kwam
dan ook niet onverwacht. Maar in 1 685
verloren de protestanten in Frankrijk
het laatste restje van de rechten die zij
in dat land bezaten. Toevluchtsoord
was vooral de Republiek der Verenigde
Nederlanden. In tegenstelling tot een
algemeen verbreide mening dat de ge
vluchte hugenoten vooral tot de bezit
tende klasse behoorden, kwamen vele,
eenvoudige arbeidsgezinnen de gren
zen over. Wel waren er onder de talrijke
vluchtelingen een groot aantal predi
kanten en geleerde personen. In som
mige Nederlandse kringen begon men
in de 1 8e eeuw Frans te spreken en gold
het voor deftig naar de Waalse kerk te
gaan.
Deze zomer (tot en met 20 augustus) is
er in de Nieuwe Kerk te Amsterdam een
tentoonstelling: De Hugenoten - de
herroeping van het edict van Nantes.
Op een lijst van de Waalse kerken in Ne
derland op deze expositie blijkt Middel
burg met 1574 de eerste Waalse ge
meente in ons land te hebben. De
stroom van vluchtelingen uit Frankrijk
en het Walenland begint al in de 16e
eeuw, maar het is toch de herroeping
van het edict geweest die de grootste
stroom heeft veroorzaakt. Dat blijkt ook
uit het feit dat binnen korte tijd in
westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen (Kad-
zand. Oostburg en Aardenburg) Waalse
kerken werden gesticht. In dit verband:
1 685 kan wel herdacht maar niet wor
den gevierd.
1785
In 1 780 volgde in de Zuidelijke Neder
landen Jozef II zijn moeder, Maria The-
resia, op. Hij staat bekend als een van de
„verlichte despoten". We leven dan ook
in het tijdperk van de Verlichting.
In 1781 stuurt Jozef een rondzendbrief
(zie artikel Hulsbergen in Z.T. 1 984, 4)
die bekend staat als het Tolerantie
edict. In feite wordt hierin de protestan
ten een mate van vrijheid van gods
dienst verleend die zowel katholieken
als protestanten overvalt. Zij hadden
hierop niet gerekend. Even plompverlo
ren eist hij in het midden van de jaren
tachtig de vrijheid op van de Schelde,
die tot dan toe nog altijd gesloten was.
In het diplomatieke verkeer was Jozef II
bepaald geen tacticus. Wanneer op
8 november 1785 de vrede tussen de
Republiek en de keizer wordt gesloten
Voor de vrijmaking van de Schelde (opheffing tol
gelden) van 1863 werd in 1883 een gedenkteken
opgericht.
krijgt deze zijn zin wat de Scheldeforten
betreft, maar de Schelde blijft gesloten.
Toch is er in deze jaren een pamfletten-
oorlog geweest met de vrijheid van de
Schelde als thema. De wurging van
Antwerpen vloekte toch met alle na
tuurrecht, om nogmaals Geyl te citeren.
En het natuurrecht was een belangrijk
onderwerp in de gedachtenwereld van
de Verlichting. Het was de zoveelste
Scheldekwestie, die onbeslist bleef, tot
aan de dag van vandaag zoals uit het ar
tikel van Roos blijkt. De „vrijheid" van
de Schelde werd in Antwerpen in 1 863
gevierd. Het gedenkteken kwam er in
1883.
1885
In het jaar 1 885 werd het Rijksmuseum
te Amsterdam - een ontwerp van P. J.
H. Cuypers, met vele wijzigingen, geo
pend. Victor de Stuers was van dit pro
ject de grote stimulator. De Stuers, die
een bijzondere band met Veere had,
heeft de afbraak van het Arsenaal al
daar in 1885 niet kunnen voorkomen.
Verwey heeft in deze aflevering de ge
schiedenis van het Arsenaal beschre
ven. Het gebouw had volgens de dienst
der domeinen geen functie meer. Van
daar.
Volgens deze regel zijn er in de vorige
eeuw heel wat monumenten gesloopt.
De opening van het Rijksmuseum wordt
gevierd, de afbraak van het Arsenaal
herdacht.
