DE VAL VAN ANTWERPEN:
EEN DIEPTEPUNT IN DE TACHTIGJARIGE OORLOG
Jan van Dam me
Dit jaar wordt de vat van Antwerpen herdacht. Precies 400 jaar geleden slaagde
Farnese er in de parel van de Schelde op de Staatsen te veroveren. Een strategisch
meesterstukje, dat in heel Europa bewondering wekte. Vooral de effectieve blokkade
van de Schelde speelde een hoofdrol in de succesvolle belegering. Voor de rebelse Lage
Landen betekende de val van de Scheldestad een gevoelig verlies. Vooral omdat de
Spaanse koning Filips II de confrontatie zocht met Engeland en Frankrijk konden de
opstandige gewesten zich staande houden. Voor Antwerpen zelf had de terugkeer
onder de Spaanse hoede dramatische gevolgen. Een grootscheepse uittocht van de
„nijvere" bevolking en een blokkade van de Schelde zorgden dat Antwerpen niet
langer als de eerste handelsstad van Noordwest-Europa mocht worden aangemerkt.
Zowel voor de latere Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden als de stad zelf
betekende „de va!" een belangrijk breekpunt in de Tachtigjarige Oorlog.
In de nacht van 4 op 5 april 1 585 maakt
een drijvende bom bijna een eind aan de
tot dan succesvolle Spaanse omsinge
ling van Antwerpen. Het met kruit gela
den schip „De Hoop" ontplofte bij de
door de belegeraars aangelegde barri
cade over de Schelde. Na de enorme ex
plosie wist zelfs even legeraanvoerder
Farnese het oosten niet uit het westen:
„Farnese was ondertusschen degene
die na deze schrikkelyke ontploffing de
eerste oprees en den meesten moed be
toonde. Hy trok en zwaaide zyn rapier,
als of er vyanden voor handen waren, en
begaf zich in alleryl naer den oever.
Daer deed zich een deerlyk en droevig
schouwspel op."
De Hollands-Zeeuwse Zeemacht profi
teerde niet van de bres en de Spaanse
verwarring om Antwerpen te ontzetten.
De belegeraars hervonden zich, met het
gevolg dat de trotse handelsstad zich
op 1 7 augustus overgaf. De capitulatie
ging niet met explosies gepaard. Maar
de val van Antwerpen maakte interna
tionaal meer indruk dan de knal van
twee maanden eerder. De rebelse Lage
Landen leken rijp voor een totale onder
werping aan de in 1581 afgezworen
Spaanse koning. En hoewel het daar
niet van gekomen is: de verovering van
Antwerpen bleek achteraf wel de beze
geling van de definitieve scheiding tus
sen Noord en Zuid, van de scheuring
van het Nederlandse taalgebied.
De Scheldestad herdenkt dit jaar de val.
Of het vierde eeuwfeest aanleiding mag
en zal zijn voor grootscheepse feeste
lijkheden is de vraag. De triomf van Al-
lessandro Farnese, hertog van Parma -
en daarom dikwijls ook Parma ge
noemd - torpedeerde niet alleen het
Groot-Nederlandse ideaal van Willem
van Oranje, maar zorgde er ook voordat
Amsterdam de rol van hoofdstad van
Noordwest-Europa van Antwerpen kon
overnemen. Misschien is het verval van
de bloeiende metropool erger voorge
steld dan het in werkelijkheid is ge
weest. Dat neemt echter niet weg dat de
Antwerpse handel meer dan twee eeu
wen lang gefnuikt zou worden door de
sluiting van de Schelde. Met de Vrede
van Munster in 1 648 zagen de Staatse
onderhandelaars zelfs kans de sluiting
in het verdrag op te laten nemen, zoda
de wurging van de stad nog een legaa
tintje kreeg ook. Het zou tot diep in de
1 9e eeuw duren voor de stad weer de
kans kreeg haar vleugels uit te slaan.
Antwerpen onoverwinnelijk?
Toen Parma in juli 1 584 zijn tenten b
Antwerpen opsloeg, wees niets op de
verstrekkende gevolgen. De Schelde
stad verkeerde nog volledig in de roes
van de „Gouden 1 6e eeuw". Antwerpen
in die tijd was niet enkel het econo
misch centrum van de Nederlanden
maar ook de grootste internationale
markt ten noorden en ten westen van de
Alpen en het gewichtigste financiële
centrum van Europa. De stad moest in
staat worden geacht de oorlog tegen
het machtige Spaanse rijk, die deels ui
vrijheidsprincipes (haec libertatis ergo)
deels uit godsdienstige motieven (haec
Alexander Farnese, hertog van Parma (1 545-1 592).
