3 val van antwerpen: een dieptepunt in de tachtigjarige oorlog
135
r~?n /""o °£>eh Bo scb
1579
\A«tv/Cfpen
1585
<^1555
/olMaasiriè}it
Leuven'
JööS
u c) c. o rd Brussi
- .TL47. o i/j&É-
l e opmars van Parma.
religionis ergo) was opgevat, zonder
kijvende kleerscheuren te boven te ko
men. De Spaanse furie in november
576 kostte weliswaar 7000 slachtof
fers en de muitende soldaten maakten 5
miljoen gulden buit. Toch: meer dan
sen uiterst tragisch incident was het
niet.
In 1 584 leek Antwerpen meer dan wel
ke stad ook in staat een beleg het hoofd
te bieden. Hoge wallen en diepe grach
ten gaven een veilig gevoel. Bovendien
leek de ligging aan de Schelde een suc
cesvolle belegering in de weg te staan.
De rivier kon immers dienst doen als
sanvoerroute voor voedsel en man
schappen uit de noordelijke gewesten.
Parma mocht dan als tactisch legeraan
voerder naam hebben gemaakt, de Sin
jorenstad zou zelfs voor hem wel eens
en onneembare veste kunnen blijken,
arnese had voor hij zich met Antwer-
pen bezig hield al ruimschoots zijn spo
gen verdiend. Als zoon van Ottavio en
Margaretha van Parma in 1 545 gebo
ren, werd hij opgevoed aan het hof van
Filipsll. Eind 1 577 kwam hij naardeLa
ge Landen om daar zijn oom, de land
voogd Don Juan van Oostenrijk, als lui
tenant ter zijde te staan. Kort na zijn
aankomst - januari 1578 - behaalde
hij bij Gembloers zijn eerste overwin
ning op de Staatse troepen. Na de dood
van Don Juan op 1 oktober van dat jaar
benoemde Filips hem tot landvoogd.
In 1579 slaagde hij er in de Unie van
Atrecht van de grond te krijgen: Artois,
Henegouwen en Frans-Vlaanderen er
kenden hem als landvoogd en boden
hem daarmee een basis van waaruit hij
zijn succesvolle militaire operaties in
Vlaanderen en Brabant kon onderne
men. Hij profiteerde volop van het mis
lukte experiment met landvoogd Anjou
in het Noorden. Deze kreeg in 1 581 na
het „Plakkaat van Verlatinghe" de soe
vereiniteit over de Nederlanden aange
boden. Zijn positie was echter zwak en
nadat hij tevergeefs geprobeerd had
zijn macht met militaire middelen te
versterken was zijn rol in 1 583 al uitge
speeld en dreigde er anarchie. Dat
speelde de Spanjaarden in de kaart.
Parma veroverde in korte tijd Duinker
ken, Nieuwpoort, Meenen, Veurne,
Diksmuiden, St. Winoksbergen en
Aalst. Een jaar later - in 1 584 - volgden
leper, Brugge en Gent.
Filips van Marnix
Dat Parma vervolgens zijn oog op Brus
sel en Antwerpen zou laten vallen was
te verwachten. Willem van Oranje voel
de zich in 1 583 al niet veilig meer in de
Scheldestad en vertrok naar het Noor
den. Om op alles voorbereid te zijn be
noemde hij zijn steun en toeverlaat Fi
lips van Marnix, heer van St. Aldegon-
de, tot buitenburgemeester. In die func
tie moest Marnix de verdediging orga
niseren en de contacten met de Staten-
Generaal onderhouden.
Oranje besefte de unieke ligging van
Antwerpen en adviseerde tijdig de
noordelijke Schelde-oever onder water
te zetten. Een dergelijke inundatie zou
de belegering bemoeilijken en de stad
beter bereikbaar maken voor Staatse
bevoorradingsschepen. Door het gro
tendeels slechten van de Blauwgarense
Scheldedijk en het doorsteken van de
Kouwensteinse dwarsdijk zou de Hol
lands-Zeeuwse vloot door de over
stroomde polders tot voor de poorten
van de stad kunnen geraken.
Marnix nam die raad ter harte en wilde
het plan nog voor de komst van de
Spanjaarden uitvoeren. De wethouders
en leiders van de stedelijke burger
wacht stemden toe. Alleen het machti
ge vleeshouwersambacht lag dwars. Zij
waren bang dat de weilanden, waar
jaarlijks 12.000 ossen werden vetge
mest, door het zoute water bedorven
zouden worden. Zij waren bovendien
van mening dat de inundatie overbodig
zou zijn omdat Parma de rivier, „ge-
merckt den stereken stroom, onmoge-
lyk stoppen kon, weshalve men het
doorbreken des dyks als geheel noode-
loos mogt houden". Met hun bezwaren
wisten ze zelfs de burgerwacht voor
zich te winnen, zodat Marnix zijn voor
nemen niet kon uitvoeren. Een voorstel
van Hendrik 't Serraerts, heer van Kou-
wenstein om dan in elk geval een
schans te bouwen op de kruising van de
Schelde- en Kouwensteinsedijk, haalde
het ook niet. Met een goede verdedi
ging van dat strategisch punt zou de
