het arsenaal te veere
146
ligt het bekende werk van deze Italiaan
se architect wel wat vroeger. Donato di
Boni Pellizuoli was afkomstig uit Berga
mo en oefende in onze streken het be
roep uit van vestingbouwkundig inge
nieur. Bekend van hem zijn het ontwerp
voor de eerste omwalling van Antwer
pen in 1 542, uitgevoerd volgens het
Nieuw-ltaliaans systeem met stenen
bastions. In 1 547 maakt hij een nieuw
ontwerp voor het fort Rammekens. Hier
herkennen we nog in de monumentale
toegangspoort het Italiaans Maniëris
me.
Het Arsenaal in Veere vertoont geen
typische renaissance stijlkenmerken,
maar toch spreekt uit het ontwerp van
de voorgevel de meesterhand. De op
meting van A. J. M. Mulder is de meest
betrouwbare bron. Dit is ook de enige
waarop de grote toegangsdeuren ex
centrisch zijn weergegeven. Uit deze
tekening meten we een breedte over
twee gevels, boven de 1,50 m hoge
plint, van 1 8,84 m en dit is precies 60
Rijnlandse voet (1 Rijnlandse Roede
3,768 m 12 voet). De vrije hoogte van
de ruimte achter de twee grote toe
gangsdeuren bedraagt één roede. F. A.
van Maanen geeft in 1851 ook een ver
diepingshoogte aan van 3,77 m. De
hoogte van de toegangsdeur is ander
half maal de breedte, waaruit volgt dat
na aftrek van de halve cirkel een zuiver
vierkant overblijft.
Nemen we nu de hoogte van de zijgevel
tot aan de dakrand en de breedte van
één topgevel, dan verhouden deze ma
ten zich volgens de Gulden Snede. Dit is
een rechthoek waarbij de twee zijden
zich verhouden als 1 1,618. De dak-
14. De Stadsschuur te Middelburg anno 1900.
Foto R.D.M.Z.
lijn zelf blijkt de diagonaal te zijn van
een staande gulden snede-rechthoek
met een hellingshoek van 58°. Ter illus
tratie staat het ontwerp van deze voor
gevel op afb. 13 schematisch weerge
geven.
Dit gebouw was een variatie op een
standaardtype, in dit geval 2-schepig
uitgevoerd. In de direkte omgeving
stond een vergelijkbaar gebouw: het
Gasthuis aan de Warwijcksestraat, ge
bouwd na 1 572 en nog aanwezig in de
Franse Tijd. De buitenwerkse maten
waren, voor zover we dit kunnen meten
uit het Franse kaartmateriaal, 1 3 x 46
m. Het staat afgebeeld in Smallegan-
ge's Cronijk tussen p. 582 en 583.
In Middelburg staat nog een gebouw
dat grote overeenkomst vertoont met
het Arsenaal van Veere: de Stads
schuur (afb. 1 4). De stichtingsdatum is
niet bekend, maar ligt waarschijnlijk
rond 1 600. In tegenstelling tot het Ar
senaal, dat volledig in natuursteen was
opgetrokken, is dit gebouw uitgevoerd
in baksteen met enkele banden en een
plint van natuursteen. De buitenwerkse
maten zijn: 11 x 27 m. De constructie is
geheel volgens hetzelfde principe. In
een van de hoeken bevindt zich nog een
sterk uitgesleten wenteltrap uit de
bouwtijd, vergelijkbaar met die op de
tekening uit 1 828 van het Arsenaal. De
Stadsschuur is rond 1900 gerestau
reerd.
Om een indruk te krijgen van de maat
van het Arsenaal, zien we dat de lengte,
nog afgezien van het Rondeel, ander
half maal zo groot is als de lengte van de
Stadsschuur.
Tenslotte het Rondeel. A. J. M. Mulder
geeft in zijn tekening van de zijgevel een
brede strook baksteen aan op de plaats
waar de achtergevel aansluit. Hierdoor
weten we dat men voor deze achterge
vel gebruik heeft gemaakt van de mid
deleeuwse stadsmuur. Dit wordt nog
eens bevestigd in de uitgewerkte teke
ning van een provisorische opgraving
die in 1 981 op dit Bastion is uitgevoerd
(afb. 1 5). In deze tekening zijn het mid
deleeuwse werk in zwart en de funde
ringen van het Arsenaal in kruisarcering
aangegeven. Ter oriëntatie zijn ook de
twee woningen uit de jaren dertig weer
gegeven en bovendien het nog be-
1 5. Opgraving op het v.m. Oranje Bastion te Vee -
re, 1 980-1 981Zwart: middeleeuwse stads
muur, waltoren en Rondeel; kruisarcering:
funderingen Arsenaal. Opm. S. F. Koole; te:
H. Verwey.
staande brandspuithuisje. De stippellij,
geeft aan waar het overige muurwer
van het Arsenaal te vinden is en d;;
streep-puntlijn geeft een idee van de
ligging van de zeedijk en de aansluiting
op de stadsmuur.Toevallig werd bij de
ze opgraving een muurtoren gevonden
gelegen op een hoek in de middeleeuw
se muur. De buitenwerkse middellijn
van deze toren bedraagt 6,20 m. Dit i
in ieder geval een voorganger van he'
Rondeel.
Ermerins geeft aan dat Veere o.l.v. Wol
ferd lil met de ommuring is begonne
aan de landzijde, maar dat de werk
zaamheden o.a. op aandrang van ds
stad Middelburg in 1358 gestaakt
moesten worden. Vervolgens gaat Hen
drik II verder met de ommuring rond
1 379. De kleine waltoren kan gebouwd
zijn in de eeuw tussen 1 380 en 1480,
wat ook geldt voor de stadsmuur op de
ze plaats. Het grote Rondeel is van late
datum. Bij de bouw van het Rondeel is
de waltoren misschien afgebroken,
maar het is ook mogelijk dat op deze
plaats een nieuw poortje is aangelegd,
dat toegang gaf tot de houten koren
molen op de zeedijk. Op een detail
uit het bekende Panorama van Wal
cheren, getekend door Antoon van
Wijngaerde omstreeks 1560, zien we
