middelgrote steden en de sociaal-economische ontwikkeling; perspectief op middelburg 16e
Arbeidsmarkt en technologische
ontwikkeling
Het is niet verbazingwekkend dat de hui
dige hoge werkloosheid allerlei theo
rieën heeft doen ontstaan, waarbij met
name voor de grote steden vrij sombere
perspectieven optreden. Vooral de zo
genoemde „theorie van de dubbele ar
beidsmarkt" heeft een somber perspec
tief. In het kort geschetst, komt het erop
neer dat er twee soorten arbeid aan het
ontstaan zijn, te weten (1e) de banen
met een kennis-intensief karakter en een
goede beloning, en (2e) de routinemati
ge banen, met een lagere beloning en
veel vervangingsmogelijkheden door
technologische veranderingen.
Volgens aanhangers van deze en ver
wante theorieën, zullen de grotere ste
den getroffen worden door steeds
scherpere conflicten tussen deze twee
categorieën, waarbij ook de steeds gro
tere groep werklozen tot grote proble
men kan leiden. Wie de huidige stedelij
ke problematiek bestudeert, kan niet an
ders dan vrezen dat - althans een deel
van - de geschetste spanningen aanwe
zig zijn. Veel hangt echter af van de toe
komstige technisch-economische ont
wikkelingen, waarop ik thans wil ingaan,
omdat juist hierin een mogelijk verband
ligt tussen de ontwikkeling van de grote
steden en die van Middletowns.
Technologische ontwikkeling is een
veelkleurig verschijnsel. Economisch
gezien, zijn er vele effecten zoals:
1 e) het arbeidsverdringende effect, als
de machines de taken van arbeid over
nemen; (2e) het kostenbesparende ef
fect, waardoor machines en consump
tiegoederen absoluut of relatief steeds
goedkoper worden; en (3e) het effect
dat de kwaliteit van goederen steeds be
ter wordt, zoals de vergelijking tussen
auto's van 1 960 en 1 985 duidelijk zal
maken; ook medische apparatuur wordt
steeds beter.
Voor de stedelijke ontwikkeling was de
Industriële Revolutie van grote beteke
nis. Welke invloed zal de Informatica Re
volutie hebben?
Volgens Alvin Toffler in zijn boek „The
Third Wave", zullen de computer en de
telecommunicatie het einde betekenen
van de traditionele fabriek. De arbeid zal
vooral in kantoren of thuis gaan plaats
vinden. Volgens Toffler zijn stedelijke
kantoorconcentraties uit de tijd en zul
len de deskundigen aan hun computer
terminal thuis hun werk gaan doen.
Geen forenzen en geen verkeersopstop
pingen meer en het einde van de grote
steden als werkgebied. De nieuwe werk
nemers zullen thuiswerken en veel meer
tijd overhouden om er allerlei consump
tieve activiteiten bij te doen, zoals schil
deren, auto's repareren, zelf groente
verbouwen, enzovoorts. De producent
en de consument versmelten in één
nieuwe persoon, de „prosument". Voor
al de dienstensector wordt daardoor ge
troffen, zodat de uitstoot uit de industrie
ook niet meer wordt opgevangen in de
dienstensector, behalve de kantoorar-
beid van hoog gehalte. Maar de totale
nationale produktie zal zo hoog zijn, dat
iedereen een voldoende hoog basis-in
komen kan genieten. Recreatie zal de
snelst groeiende economische sector
worden.
Dit toekomstbeeld gaat gepaard met
een achteruitgang van de grote steden
en een groei van de kleinere steden (die
tussen 20.000 en 100.000 inwoners),
met een overzichtelijke sociale struc
tuur, een goed voorzieningenniveau, en
zonder te veel grootstedelijke conflic
ten.
Het beeld dat door Toffler wordt geschil
derd, istechnologisch gezien stellig mo
gelijk. Het is eechter de vraag, of het zo
zal gaan; of de mensen het willen, en
vooral ook op welke termijn een en an
der zou gaan plaatsvinden.
Een andere Amerikaanse auteur, Nais-
bitt, heeft in zijn boek „Megatrends" te
gen Toffler ingebracht dat in een maat
schappij met „high technology" juist
grote waarde zal worden gehecht aan
het sociale contact in teamverband.
Vandaar dat hij spreekt van „high tech/
high touch". Dat betekent dus dat de
mensen niet „en masse" verspreid zullen
gaan werken, maar nog wel in kantoren
willen samenwerken.
Toch zullen woonmilieu en recreatie een
steeds grotere rol gaan spelen bij de lo-
katie van bedrijven. In principe zijn veel
„high tech"-bedrijven in hun lokatie ge
bonden aan gebieden waar het hoger
personeel zou willen wonen. Die keuze
hangt niet alleen af van een mooi woon
milieu, maar ook van hoger onderwijs,
thaters, ziekenhuizen en vliegvelden.
dus in of bij grotere agglomeraties.
Het is nodig om nog een andere factor
van technologische aard te noemen, die
van belang zou kunnen zijn voor de
spreiding van bedrijven. Ik doel daarbij
op de zogenoemde „flexibele automati
sering", door Computer Aided Manufac
turing (CAD-CAM) en robotisering.
Daardoor kunnen kleinere bedrijven
steeds beter in kwalitatief opzicht con
curreren met grote bedrijven of in op
dracht daarvan complementair werken.
Ook hierbij is een spreidingseffect te
verwachten.
Middelburg en de toekomst
Wat kan Middelburg nu van al deze ont
wikkelingen verwachten? Kan deze stad
op een en ander inspelen?
Allereerst wil ik benadrukken dat inter
regionale veranderingen van de econo
mische structuur uiterst langzaam op
treden. Het gaat zelden of nooit om reve-
lutionaire processen. Zelfs belangrijke
structuur-veranderende technologische
veranderingen, zoals de stoommachine
en de micro-electronica, hebben pas op
langere termijn belangrijke effecten op
de ruimtelijke structuur.
Middelburg zal, door de micro-electro
nica en door de telecommunicatie, in
principe zeker gunstiger komen te lig
gen voor tal van activiteiten, maar voor
alsnog mag men geen grote veranderin
gen verwachten.
Wat laat dat aan andere mogelijkheden
open voor Middelburg?
Geen revolutionaire ontwikkelingen,
maar er zijn natuurlijk wel positieve
eigenschappen en sterke economische
functies, waarop kan worden voortge
bouwd. De recreatie zal stellig als een
goed voorbeeld kunnen worden ge
noemd. De plannen voor het Vitrite-ter-
rein zijn daarvoor een uitstekende in
vestering.
Hoe dan ook. Middelburg heeft jaren
lang een zorgvuldig beleid gevoerd met
betrekking tot de leefbaarheid en de
stadsvernieuwing. Er is een sterk stede
lijk kapitaal opgebouwd, gericht op zo
wel het verleden als de toekomst. Het
bouwen aan de stad blijft één van de
beste investeringen, die men als ge
meente kan doen. Middelburg steekt
wat dat betreft met kop en schouders
boven vele andere steden uit. Geen
„Middletown", maar „Best town".
